Fitoterapia - ziołolecznictwo - zioła (2022)

Strona archiwalna

Zielarstwo i metodyfitoterapii

O ziołach ipreparatach ziołowych, dzieje fitoterapii

dr Henryk St. Różański
Opracowano na podstawie prac:

Henryk Różański

Poradnik zielarski

Krosno 1993

Poradnik Fitoterapii

Krosno 1990-1994

Roślinnepreparaty galenowe, cz. I - III, receptura i wyniki badań autora

Rękopis i maszynopis recenzowany; Krosno, cz. I-III -1989-1996;

Krosno-Poznań, cz. IV – 1997-2001

Sponsor badań autora w latach 1993-2000 - Fundacja Büchnera

Dokument ireceptury chronione prawami autorskimi

Receptur nie wolno stosować do celów zarobkowych!

Spis treścininiejszej strony:

Ciąg dalszy ziół: http://www.rozanski.ch

Św. AlbertusMagnus /1193-1280/ - patron biologów

średniowiecznyalchemik, filozof, teolog i zielarz

1. Historia i znaczenie dwóch kierunkówziołolecznictwa

Ziołolecznictwojest tak stare jak ludzkość. Wiedzę o ziołach gromadził człowiek od zaraniacywilizacji. Od najdawniejszych czasów musiał człowiek dawać sobie radę zrozmaitymi chorobami. Leków na liczne cierpienia poszukiwał w otaczającej go,przebogatej przyrodzie.

Ludypierwotne.

Człowiekpierwotny podczas poszukiwania środka leczniczego kierował się instynktem orazobserwacjami przypadkowymi; naśladował też zwierzęta, które podczas chorobyzjadają pewne rośliny nie będące jednak ich codziennym pożywieniem (np. małpychore na malarię obgryzają chinowiec z kory w której znajduje się znanachinina, bydło rogate podczas cierpień z zakresu przewodu pokarmowego konsumujerumianek lub krwawnik, które w normalnej sytuacji są omijane). Jeśli spożyciejakiejś rośliny działało szkodliwie na organizm ludzki unikano jej, gdydobrotliwie - stosowano. U ludów pierwotnych, które łączyły się w rodziny iszczepy, leczeniem zajmowała się z reguły jedna osoba - wódz, a wiedza oziołach była przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie.

Starożytność.

Najstarszymdokumentem pisanym zawierającym opis środków leczniczych pochodzenie roślinnegojest księga Pent-Sao pochodząca ze starożytnych Chin (sprzed ok. 2700 r.p.n.e.). Wynika z niej, że Chińczycy wytwarzali soki, napary, odwary, proszki,maście, wina; nie znali jednak syropów ziołowych. W lecznictwie stosowali ok.300 ziół.

Znane też sątabliczki Sumerów, z których wynika, że ludy te stosowały do leczenia lulek,piołun, babkę, nagietek, lepiężnik, kokoryczkę, czosnek, cebulę czy rumianek.Kapłani sumeryjscy sporządzali według własnych recept (które do dziś przetrwaływ postaci glinianych tabliczek) rozmaite mieszanki ziołowe, nalewki i proszki.Sumerowie swą wiedzę o ziołach przekazali Asyryjczykom i Babilończykom, ci zkolei Egipcjanom. Asyryjczycy i Babilończycy zaobserwowali, że w różnych porachdnia i roku rośliny posiadają różną moc leczniczą. Opracowali więc kalendarz izasady zbioru ziół. Opisali też zasady przechowywania i uprawy roślin.

Znacznyrozwój ziołolecznictwa nastąpił w starożytnym Egipcie, czego dowodem jestznaleziony w 1872 r papirus Ebersa (od nazwiska odkrywcy) zawierający około 800recept na sporządzenie różnych medykamentów. Egipscy kapłani wytwarzali olejowewyciągi z ziół, mazidła, balsamy i kataplazmy. Wiele surowców roślinnych igotowych leków ziołowych sprowadzali z Indii, Indonezji, Cejlonu, Chin, Arabiii Palestyny. Lecznictwo spoczywało oczywiście nadal w rękach duchownych, którzyswe recepty na cenne medykamenty trzymali w wielkiej tajemnicy. Spowodowało to,że wiele wartościowych przepisów przepadło wraz ze śmiercią ich autora.

W Grecjidopiero po upływie wielu lat ziołolecznictwem zajęli się ludzie świeccy,przyrodnicy, filozofowie, wszechstronni uczeni. Najwybitniejszymi badaczamiziół byli:

Hipocrates z Kos /460-377 r. p.n.e./

- Hipokratesz Kos (460-377 r. p.n.e.) - największy lekarz starożytności, którego sławadocierała na Wschód (perski król Artakserkses zapraszał go do siebie, aleHipokrates nie skorzystał z tego zaszczytnego zaproszenia i pozostał w Grecji);pozostawił po sobie 53 pisma medyczne w dialekcie jońskim; w piśmie “O świętejchorobie" Hipokrates odrzuca panujący poprzednio przesąd, że przyczynąpadaczki (epilepsji) jest opętanie chorego przez demony (jak twierdzilikapłani) i tłumaczy ją jako chorobę mózgu; fizjologia Hipokratesa opierała sięna nauce o 4 zasadniczych sokach w organizmie: krwi, śluzie, żółci i czarnejżółci; zakłócenie harmonii między tymi czterema sokami w organizmie było,według Hipokratesa, źródłem chorób; w swym dziele “Corpus Hippocrateum"opisał 455 różnych roślin; hasłem Hipokratesa i jego nauki w prowadzeniukuracji było: przede wszystkim nie szkodzić; uważał, że racjonalne odżywianiesię i higiena to czynniki zapobiegające chorobom; zauważył, że środowiskozewnętrzne wpływa wybitnie na stan zdrowia i psychikę człowieka (pismo pt. “Opowietrzu, wodach i okolicach"); Hipokrates uważał że do leczenia należywykorzystywać całe rośliny, bez jakiejkolwiek obróbki, twierdził on bowiem, iżleki znajdujące się w przyrodzie są w najlepszej formie dla organizmu; wygłosiłsłynny aforyzm:“Vita brevis, ars longa, tempus praeceps, experimentumpericulosum, iudicium difficile" (życie krótkie, sztuka długa, sposobnośćprzemijająca, doświadczenie niebezpieczne, wnioskowanie trudne).

Teofrast /372-287 r. p.n.e./

- Teofrast (372-287 r. p.n.e.) - uczeń Arystotelesa, “ojciecbotaniki", wszechstronny uczony; napisał między innymi dwie naukowerozprawy: “O badaniu roślin", ,,0 pochodzeniu roślin".

- Dioskorydes (I w. n.e.) - lekarz grecki z Cylicji, autor 5 ksiągpt. “O materii lekarskiej"; opisał około 600 gatunków roślin; w dziele pt.“O rzeczach leczniczych" opisał wiele środków pochodzenia roślinnego imineralnego.

W Grecji istnieli tak zwani rhizotomowie czyli osoby zajmujące sięzawodowo wykopywaniem korzeni. Wykopane korzenie poddawali suszeniu,rozdrobnieniu, a następnie sprzedawali je. Sporządzali też mieszanki ziołowe.Popularnym zbieraczem korzeni, twórcą licznych mieszanek ziołowych był Krateuas- autor dzieła farmaceutycznego i poszukiwacz odtrutki na wszelkiego rodzajutrucizny.

Dioscorides /Iw. n.e./

Wstarożytnym Rzymie także nie brakowało wybitnych znawców i propagatorówziołolecznictwa i zielarstwa:

·Claudius Galenus (132-201 r. n.e.) pochodził z Pergamonu, zwykształcenia medyk i filozof; pozostawił po sobie ok. 300 prac pisemnych, np.“Sztuka lekarska" “O działach medycyny”, “O kościach”, “O mieszaniu idziałaniu leków”, “Podział leków według działania”; posiadał własną aptekę,gdzie sporządzał różne medykamenty według własnego pomysłu (miody ziołowe,nalewki, proszki, plastry, pigułki, wyciągi octowe, olejowe i wodne, wina); opisałokoło 450 roślin leczniczych; stal się twórcą tak zwanej farmacji galenowej,która zajmuje się otrzymywaniem i badaniem przetworów z surowców roślinnych,mineralnych i zwierzęcych; sprzeciwiając się Hipokratesowi zaczął poddawaćrośliny przeróbkom, gdyż uważał, że działanie leku zależy od jego formy; starałsię przetwarzać surowce roślinne w sposób racjonalny i optymalny opracowująclub tylko dopracowując techniki sporządzania leków; dbał o jakość i czystośćswych medykamentów, domagał się tego też od innych medyków.

·Caius Plinius Secundus zwany także Maior (23-79 r.) opisał ponad1000 roślin; zginął jednak podczas wybuchu Wezuwiusza, kiedy to podążył dozagrożonych miejscowości Kampanii by zapoznać się ze skutkami zjawiska przyrodyi nieść pomoc poszkodowanym.

·Orybazjusz (Oribasios z Pergamonu żył w IV w. n.e.) - nadwornylekarz cesarza Juliana z Galii; dokonał wyciągu z pism Galena; opracował teżdzieła innych medyków tworząc “Zbiory lekarskie” w 70 księgach w układziemetodycznym; napisał też pracę pt. “Lekarstwa domowe” w 4 księgach.

GalenusClaudius /132-201 r. n.e./

Średniowiecze.

Po upadku cesarstwa zachodniego i podbiciu Rzymu przez plemionagermańskie (w 476 r.) widoczny jest upadek cywilizacji, nauki i kultury.Oczywiście ujemnie odbija się to też na ziołolecznictwie. Dopiero w VI wiekuobserwuje się ponowny rozwój nauk przyrodniczych i w tym także fitoterapii.Dużą rolę w rozwoju nauk medycznych odegrali Arabowie, którzy wprowadzili noweformy leków (spirytusy, syropy, soki zagęszczane, ulepki), rozpowszechniliproces destylacji, opisali około 1800 środków leczniczych, opracowali zasadyuprawy roślin południowych w Europie, opisali właściwości roślin przyprawowych,które następnie rozpowszechnili w wielu krajach, pierwsi przeprowadzili doświadczeniaz działaniem leków na zwierzętach, stworzyli pierwszą aptekę w Bagdadzie, którązarządzali farmaceuci, a nie lekarze, oddzielili farmację od medycyny,rozwinęli chirurgię oraz chemię. Przy produkcji leków zaczęli stosować barwnikinaturalne i substancje aromatyczne (kamforę, goździki, cynamon, imbir, wanilię,muszkatołowiec), a to wszystko dlatego, ze dużą wagę przywiązywali do wygląduestetycznego leku, do jego smaku i zapachu. Wielkimi uczonymi w Arabii byli:Abu Ali Ibn Sina (980-1037 r. n.e.), Geber, Abulcasem i Rhazes.

Abu Ali Ibn Sina (Avicenna)/980-137/

Arabowie gromadzili i przechowywali zdobycze medycyny(ziołolecznictwa) greckiej i rzymskiej, dzięki nim wiedza ta przetrwała. Wwieku XII wpływ kultury arabskiej był tak wielki, że podbiła ona myśleuropejską. Dzieła arabskich uczonych, które napisali na podstawie własnychbadań naukowych oraz zdobyczy greckich i rzymskich uczonych były tłumaczone najęzyk łaciński. Wielkim tłumaczem dzieł przyrodniczych był KonstantyAfrykański. Konstanty Afrykański był benedyktynem z klasztoru na Monte Cassino,gdzie założono szkołę przekazującą wiedzę medyczną, był też nauczycielem wSzkole Salernitańskiej. Główne ośrodki tłumaczów pism arabskich istniały wToledo, Walencji, Sewilli i Kordobie. Wraz z piśmiennictwem arabskimprzywędrowała do Europy interpretacja scholastyczna. Zahamowała ona powstającądopiero w Europie naukę na długi okres czasu, ograniczając się do interpretacjipism Hipokratesa, Galena, Arystotelesa i in.

W XI wieku benedyktyni założyli wspomnianą już szkołęprzyrodniczo-medyczną w Salerno, z której pochodził znany botanik-medykbenedyktyn Macer Floridus (Odo von Meung).

św. Hildegarda /1098-1179/

W 1150 r. św. Hildegarda - opatka z klasztoru na Ruppertsbergwydała dzieło pt. “Physica” w którym opisuje 250 gatunków roślin zuwzględnieniem ich wartości leczniczej i odżywczej.

W 1240 r popularny alchemik, szarlatan, dominikanin ze Szwabii św.Albertus Magnus wydaje dzieło pt. “De virtutibus herbarum, lapidum etanimalium...”, w którym opisuje około 250 ziół.

Średniowiecze to jednak przede wszystkim alchemia. Do połowy XVIIIwieku uczeni usiłowali zamienić pospolite metale (np. rtęć) w złoto stosującmityczny kamień filozoficzny, chcieli leczyć wszelkie choroby i przedłużaćżycie oraz młodość za pomocą wszechstronnego eliksiru. Alchemia przyszła doEuropy z Arabii i Indii. Alchemicy opanowali proste metody wyodrębniania ioczyszczania substancji (poprzez destylację, ekstrakcję, rozpuszczanie,strącanie, sączenie i krystalizację), odkryli liczne sole, które zostałypóźniej wprowadzone do lecznictwa, wyodrębnili arsen, antymon, bizmut i fosfor.Ponadto ulepszyli aparaturę destylacyjną, odbieralniki, kolby, chłodnice i inneurządzenia laboratoryjne.

Leczeniem zajmowali się duchowni (dominikanie, cystersi,karmelici, benedyktyni), różnego rodzaju znachorzy, magowie l czarownicy.Powstawały ogrody przyklasztorne w których uprawiano zioła oraz aptekiklasztorne prowadzone przez duchownych, którzy sporządzali leki pochodzenianaturalnego, głównie roślinnego według tajnych recept, a następnie nimihandlowali i leczyli chorych.

Uczeni natomiast zamiast zająć się pionierskimi badaniami iodkryciami pisali jedynie “grubaśne" rozprawy i komentarze doposzczególnych dzieł starożytnych mędrców, np. Dioskorydesa, Hipokratesa,Galena. Większość nowych publikacji naukowych było odtworzeniem starych.

Duże znaczenie miały liczne podróże i odkrycia nowych kontynentów.Dzięki nim poznano wiele nowych roślin leczniczych, np. chinowiec, kokainowiec,szafranowiec, jalapę (wilec przeczyszczający).

Do Polski wiedzę o ziołach przynieśli z Europy Zachodniejzakonnicy. Początkowo książki zielarskie były pisane w języku łacińskim,później zaś po polsku. Duże zasługi w dziedzinie ziołolecznictwa w Polsceśredniowiecznej położył Jan Stanko (1450-1494) - lekarz, profesor AkademiiKrakowskiej, autor “Antibolomenum” - dzieła zawierającego opis 433 gatunkówroślin krajowych l 60 gatunków obcych.

Odrodzenie.

Epoka odrodzenia to przełomowy w stosunku do średniowiecza okres wnauce, kulturze i sztuce, czasy rozmachu, śmiałości, odwagi i przekonań wkażdym zakresie. Dominuje w nim zainteresowanie życiem doczesnym, chęćnaukowego poznania rzeczywistości. Jednakże w tej właśnie epoce możemyzaobserwować początki upadku ziołolecznictwa opartego na lekach galenowych.Jednocześnie widoczny jest rozkwit jatrochemii, czyli kierunku w medycynie ichemii stawiającego sobie za główny cel wynajdywanie i preparowanie leków orazwyjaśnianie procesów zachodzących w organizmie ludzkim.

Paracelsus /1493-1547/

Wielkim prekursorem i propagatorem metody leczenia związkamichemicznymi był lekarz szwajcarski, alchemik T. Paracelsus (1493-1547). Uważałon, że do leczenia chorego organizmu nie potrzeba całej rośliny, bo to nie całaroślina leczy, lecz jakieś ciało chemiczne w niej zawarte; to właśnie ciałochemiczne trzeba wyosobnić z rośliny i podawać choremu. Zdaniem Paracelsusa,aby uzdrowić chory organizm należy do niego wprowadzić związki chemiczne, którezrównoważą zachwianą równowagę chemiczną ustroju (uzupełnić brakującesubstancje), przy czym główną funkcję w procesach organizmu pełnią rtęć, siarkai sól. Pracował nad wynalezieniem wspomnianego już kamienia filozoficznego orazpanaceum (wierzył w ich istnienie). Zdaniem Paracelsusa organizmem człowieka kierujepierwiastek życiowy, ciało astralne - archeusz, którego siedzibą jest żołądek imózg. Twierdził, że w każdym człowieku tkwią wrodzone właściwości - entia. Ztego względu, że był przeciwko naukom powszechnie uznawanym (głoszonym przezstarożytnych uczonych, np. Hipokratesa, Galena, Arystotelesa) był w stałymkonflikcie ze środowiskiem naukowym, ponadto musiał często zmieniać swojemiejsca zamieszkania. Głosił poglądy rewolucjonizującego nowatorstwa (np.domagał się poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy robotników), ale wierzyłrównież w przesądy i zabobony, był nawet doskonałym ich twórcą, np. do leczeniaran stosował wino w którym uprzednio gotował glisty oraz maść, której podłożembył smalec sporządzony z tłuszczu wisielców, do leczenia chorób objawiającychsię plamami stosował rośliny plamiste).

Z powodupoglądów i tez Paracelsusa nastąpił podział ziołolecznictwa na dwa różnekierunki:

1). Ziołolecznictwo galenowe, które rozwijało się stopniowopoczynając od czasów ludów pierwotnych, a kończąc na średniowieczu, bo w epoceOdrodzenia rozpoczyna się powolny jego upadek z okresowymi, ale krótkotrwałymiwzrostami znaczenia. Opiera się ono na lekach galenowych. Dla wyjaśnieniapodaję, że lek galenowy to przetwór sporządzony z różnych części rośliny wedługdanego przepisu, który zawiera związki czynne o określonym charakterzedziałania farmakologicznego (czyli to, co zdaniem wielu osób i zgodnie z teząParacelsusa jest najważniejsze w roślinie; oczywiście ten pogląd paracelsusowyjest wielce błędny, ale o tym za chwilę) i oprócz tego substancje balastowe,czyli jak to się niesłusznie określa - ciała mniej ważne, zbyteczne,przeszkadzające. Do leków galenowych zaliczamy więc między innymi: proszki,soki, syropy, alkoholatury, alkoholomiody, miody ziołowe, wyciągi wodne,octowe, glicerynowe, eterowe, olejowe, maście, mazidła, kataplazmy).

2). Ziołolecznictwo paracelsusowe rozpoczynające się w epoceOdrodzenia za czasów Paracelsusa (który oczywiście był jej twórcą) i trwającedo dnia dzisiejszego. Oparte jest na lekach nowoczesnych zawierającychsubstancje chemiczne wyodrębnione z roślin o określonym działaniufarmakologicznym. Przed tym kierunkiem leczenia stoją wielkie perspektywy, cooczywiście nie można powiedzieć o ziołolecznictwie galenowym, a dlaczego tak jestdowiemy się za chwilę. Duże zasługi w dziedzinie zielarstwa i fitoterapii wPolsce epoki Odroczenia położyli:

- Marcin zUrzędowa (1500-1573) - medyk, filozof, kanonik sandomierski, założyciel ogrodubotanicznego w Sandomierzu, autor pierwszego podręcznika farmakognozji pt.“Herbarz polski"; pełnił funkcję dziekana w Akademii Krakowskiej.

- SzymonSyreński czyli Syreniusz (1541-1611) - botanik, medyk, profesor i dziekanAkademii Krakowskiej, autor bardzo obszernego dzieła (liczącego 1540 stronnic)o ziołach pt. “Zielnik" w którym opisał 765 różnych roślin i podałprzepisy na sporządzenie mieszanek ziołowych i innych leków roślinnych.

Syreniusz /1541-1611/

- StefanFalimierz - botanik, lekarz, tłumacz na język polski licznych dziełzagranicznych, twórca polskiego mianownictwa.

Spośródzagranicznych wielkich zielarzy i fitoterapeutów należy wymienić: Th. Zwingera,P. Mathiolusa, M. Lobeliusa, A. Lonicerusa, braci Jana i Kacpera Bauhinów, J.Camerariusa, K. Gesnera, V. Cordusa, N. Monardesa i C. Clusiusa.

Conrad Gesner /1516 – 1565/ - lekarz

Należy mocno podkreślić - cała roślina leczy, bo zawiera szeregróżnorodnych, swoistych substancji chemicznych w różnej relacji spośród którychjedne wywierają silniejsze, a inne słabsze działanie farmakologiczne.

Roślinne leki galenowe typu wyciągów, miodów, proszków i mieszanekzawierają oprócz najsilniej działającej substancji leczniczej (głównej) takżeciała balastowe do których najczęściej zaliczamy: tłuszczowce, białkowce,cukrowce, sole mineralne, kwasy organiczne i nieorganiczne, aktywne fermenty,barwniki, prowitaminy, witaminy, żywice, śluzy, dekstryny, a niekiedy takżepektyny, saponiny i niektóre garbniki. Substancje chemiczne wyżej wymienionewystępują w tkankach roślinnych w naturalnych zespołach, a przy tym cechuje jebardzo dobra biodostępność (przyswajalność). Te pozornie mało ważne ciaławywierają również wpływ leczniczy, a niekiedy są wprost niezbędne i niewłaściwąrzeczą jest ich usuwanie. Najogólniej mówiąc działają one wzmacniająco naorganizm, regulujące, tonizująco, odżywczo, poprawiają samopoczucie i kondycję,przyśpieszają wyzdrowienie i odzyskanie sił i co ważne - zapobiegają chorobom.Zatem tradycyjne leki ziołowe są nieporównywalnie wartościowsze od lekówsyntetycznych, czy też zawierających oczyszczone substancje pierwotniepochodzące z roślin. Ponadto jedne ciała czynne uzupełniają, wzmacniają,ochraniają lub przedłużają działanie innych. Przykładem takiego zjawiska jestdziałanie witaminy C znajdującej się we wszystkich roślinach w obecnościflawonoidów. Flawonoidy przedłużają i wzmacniają działanie kwasu askorbinowegoczyli wit. C, a przy tym są dla niego czynnikiem ochronnym (hamują oksydazęaskorbinianową to jest zapobiegają utlenianiu wit. C). Witamina C znajdującasię w roślinach dzięki flawonoidom działa 5-6 razy silniej od witaminy Csyntetycznej.

Innym przykładem może być wspólne działanie glikozydów, saponin iflawonoidów zawartych w konwalii lub naparstnicy: saponiny ułatwiająwchłanianie glikozydów z jelit do krwi; flawonoidy, sole i saponiny zwiększajątolerancję organizmu na glikozydy, sprawiają, że działają one bardziejefektywnie i korzystnie na mięsień sercowy w porównaniu z działaniem czystychglikozydów wyosobnionych x roślin spośród wielu substancji lub sztucznieodtworzonych.

Obecnie jednak, ziołolecznictwo galenowe ma bardzo małe znaczeniew medycynie oficjalnej i niewielu lekarzy go stosuje, a to z tego względu, żewykorzystywane w nim leki galenowe są kłopotliwe w sporządzaniu i używaniu.Wykorzystuje się w nim często zioła nie figurujące w farmakopeach, onieudowodnionym lub niezbadanym działaniu, i wreszcie zioła, które trzebaczęsto samemu zebrać ze stanu naturalnego, bo nie prowadzi się oficjalnej ichsprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Wiele leków galenowych trzebateż samemu sporządzić według nieoficjalnych przepisów i tym samym leków,których przemysł nie podjął się produkować. Teraz w medycynie stosuje się, obokleków syntetycznych, nowoczesne środki lecznicze pochodzenia roślinnego w składktórych wchodzą oczyszczone substancje chemiczne wyizolowane z roślin, np.glikozydy, alkaloidy. Substancje czynne wyodrębnione z roślin wprowadzane są doorganizmu w różny sposób i pod różną postacią, np. w drażetkach, w tabletkach,w kapsułkach, w zastrzykach. Takie formy leków wytwarzane są przez przemysłfarmaceutyczny przy pomocy skomplikowanych technologii. Substancje wyizolowanez roślin często wchodzą w skład leków złożonych obok syntetycznych substancji,np. w Isochinie (obecnie nie produkowany) mamy chininę (15 mg) i coffeinę (30mg), które są substancjami pochodzenia roślinnego oraz salicylamidum (300 mg),który jest pochodzenia syntetycznego; w Isalginie widzimy aminofenazon ifenobarbital pochodzenia syntetycznego oraz papawerynę pochodzenia naturalnego.Nowoczesne leki pochodzenia roślinnego podobnie jak leki syntetyczne są wygodnew stosowaniu, mają stały, niezmienny i pewny skład chemiczny, są łatwo dostępnei można dokładnie określić ich dawkowanie. Nic więc dziwnego, że one właśniemają największe znaczenie w lecznictwie i chętnie sięgają po nie lekarze orazpacjenci.

Zwrot naukowców w stronę świata roślin jest spowodowanyposzukiwaniem w nim gotowych substancji leczących choroby z którymi człowieknie daje sobie radę, wobec których jest bezsilny, a w wielu przypadkach skazanyna śmierć. Poszczególne surowce roślinne poddają oni dokładnej analiziechemicznej, ale jeszcze raz powtarzam - nie po to by później sporządzić z nichproste leki galenowe, co jest przecież podstawą rozwoju tego kierunku leczenia(opierającego się na medykamentach, których technika sporządzania zostałaopracowana już dawno przez starożytnych medyków), lecz po to by znalezionesubstancje wyosobnić, oczyścić, ustalić ich wzór chemiczny i jeśli to jestmożliwe sztucznie odtworzyć, a dopiero w tej postaci po licznych testachsprawdzających wprowadzić do lecznictwa. Oczywiście poszukiwania lekarstw wświecie roślin prowadzą do ustalenia i poznania składu chemicznego roślin, atym samym wyjaśnienia ich działania uzdrawiającego. Należy jednak dodać, żebadania te w wielu przypadkach nie są dość wielostronne, są zbyt uściślone izaniedbują wiele możliwości, które mogły by być wykorzystane przezziołolecznictwo galenowe. Ponadto wycofywanie z farmakopei całego świata copewien czas prostych leków galenowych-roślinnych i surowców ziołowych, którebyły stosowane od wielu lat, nie sprzyja rozwojowi ziołolecznictwa galenowego.Producenci tłumaczą to niekorzystne zjawisko spadkiem popytu na te środki, co wwielu przypadkach prawdą nie jest. Myślę, że proste leki galenowe sporządzone zroślin i z tkanek zwierzęcych oraz surowce roślinne są wypierane przeznowoczesne, wygodne formy leków zawierające substancje wyosobnione z roślin,których producentów jest coraz więcej w przeciwieństwie do niewygodnych i niemodnychmedykamentów ziołowych. W XXI wieku istnieje ostra konkurencja pomiędzy trzemakierunkami leczenia: ziołolecznictwem galenowym, fitoterapią paracelsusową akierunkiem opartym na lekach syntetycznych. Oczywiście dwa ostatnie kierunkileczenia wygrywają i wygrają w konkurencji z ziołolecznictwem galenowym.Wreszcie zbyt duża liczba przeciwników leczenia prostymi lekami ziołowymi,które można sporządzić w warunkach domowych, a co gorsze przeciwników ześrodowisk lekarskich nie daje perspektyw rozwojowych dla ziołolecznictwagalenowego.

Paul Ehrlich/1854-1915/ twórca podstaw chemioterapii

WiekXVIII, XIX i XX.

Zwolennicy teorii Paracelsusa rozpoczęli badania nad roślinami, poto, by wyodrębnić z nich główny, ich zdaniem najważniejszy składnik czynny. WXVII i XVIII i XIX wieku opracowano metody wyodrębniania z roślin leczniczychzwiązków czynnych, np. alkaloidów. Duże zasługi położył w tej dziedzinie uczonyrosyjski - Oriechow. Rozpoczęła się era “wyodrębniaczy”. W 1803 r. Sartürmerwyodrębnił z opium alkaloid - morfinę; w 1817 r. Pelletier i Magedie uzyskali zkorzenia ipekakuany alkaloid - emetynę; w 1818 r. Caventou i wspomnianyPelletier wyizolowali z kulczyby alkaloid - strychninę; w 1820 r. Rungewyosobnił z kawy alkaloid - koffeinę, w tym też roku z kory chinowej uzyskanochininę; w 1826 r. Bonastre wykrył w goździkach eugenol, który jest składnikiemwielu preparatów stomatologicznych (np. Perl-Pack, Endometazon, Rocles); w 1831r. Wiggers otrzymał z buławinki czerwonej alkaloid - ergotaminę, potem uzyskanopochodne alkaloidów sporyszu: bromokryptynę i dietyloamid kwasu lizergowego(narkotyk); w 1841 r. Nativell wyizolował z drapacza lekarskiego knicynę, któraw przyszłości może okazać się środkiem leczącym białaczkę (wykazuje działanieprzeciwbiałaczkowe); w 1842 r. Weiss wyodrębnił z ruty flawonoid -rutozyd, a w1853 r Stein wyizolował tę samą substancję z perełkowca japońskiego - obie terośliny wykorzystywane są do produkcji rutyny i kwercetyny, które sąsprzedawane w postaci tabletek, kapsułek, płynów do wstrzyknięć, żelu idrażetek; w 1840 r. Guitteau wyizolował z karczochu zwyczajnego cynarynę odziałaniu żółciotwórczym, żółciopędnym, ochronnym na miąższ wątroby,przeciwbakteryjnym, obniżającym stężenie cholesterolu we krwi i odtruwającym -wchodzi w skład wielu preparatów, np. Cynarein, Plemocil, Listrocol; w 1859 r.Neumann otrzymał z kokainowca kokainę; w 1864 r. Jobson i Hesse otrzymali zbobotrutki kalabarskiej alkaloid fizostygminę, który jest stosowany miejscowo wjaskrze; w 1872 r. Verne i Bourgoin z rośliny - Peumus boldus uzyskali alkaloidboldynę, który działa silnie żółciopędnie, moczopędnie, zwiększa wydalaniemoczanów i kwasu moczowego - w wielu krajach jest stosowana do leczenia dny,kamicy moczowej, podagry, zapalenia nerek, pęcherza i prostaty oraz licznychchorób wątroby i pęcherzyka żółciowego; w 1861 r. Łukomski wyizolował zoleandra oleandrynę, którą określił mylnie jako alkaloid; w 1883 r.Schmiedeberg udowodnił, że oleandryna jest glikozydem; w 1887 r Nagai wyosobniłz przęśli dwukłosowej alkaloid - efedrynę.

W trakcie sztucznego odtwarzania substancji roślinnych powstawałyteż inne, nowe związki, łącznie z takimi, które nie występują w przyrodzie.

W XIX wieku wielki rozwój chemii i mikrobiologii stał się podstawądo powstania nowego kierunku leczenia - chemoterapii to jest metody leczeniachorób wywołanych przez biologiczne czynniki chorobotwórcze przy pomocyzwiązków chemicznych. Paweł Ehrlich dokonał syntezy salwarsanu - leku przeciwkile. W 1874 r. otrzymano sztucznie kwas salicylowy, który dotychczas byłuzyskiwany z kory wierzby, topoli lub z kwiatu wiązówki (stosowano ekstraktygęste lub suche z tych roślin, albo też mocne odwary); w 1884 r. otrzymanoantypirynę; w 1886 r. salol, a w 1887 r. fenacytynę.

Iwan Pawłow (po środku zdjęcia, z siwąbrodą)/1849-1936/

W XIX wieku wybitny fizjolog rosyjski Iwan Pawłow opisał mechanizmdziałania goryczek na układ pokarmowy, a Sawicz wyjaśnił mechanizm działaniakamfory na serce. Są to znaczące osiągnięcia w dziedzinie farmakologii.

W XX wieku obserwuje się dalszy rozwój farmakochemii. W 1934 r G.Domagk odkrył przeciwbakteryjne działanie preparatu sulfonamidowego --prontosilu. Odtąd zaczęto tworzyć z wielkim entuzjazmem oraz reklamą wprowadzaćdo lecznictwa coraz więcej środków pochodnych kwasu sulfanilowego. Uważano, żesulfonamidy stworzą nową erę lecznictwa, które dotąd opierało się na lekachroślinnych, prostych związkach chemicznych i organotherapii. W wyniku wielugłośnych syntez powstały leki moczopędne, hipotensyjne, przeciwbólowe,przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ogromna liczba innych. Leki sztucznieotrzymane wyparły znaczną liczbę ziół i przetworów roślinnych z lekospisówcałego świata. Gro lekarzy przewidywało nawet całkowity upadek ziołolecznictwa.W 1941 r. H.W. Florey i E.B. Chain wprowadzili do lecznictwa penicylinę, którajest uzyskiwana z pędzlaka. Później odkryto i zaczęto stosować inne naturalneantybiotyki, np. streptomycynę (odkrytą w 1943 r. przez Selmana Waksmana),chloromycetynę (chloramfenikol), aureomycynę (chlorotetracyklinę). Rozpoczęłysię też prace badawcze nad antybiotykami produkowanymi przez rośliny wyższe -fitoncydami. W badaniach nad fitoncydami zasłużyli się radzieccy uczeni - Tokini Niłow. Niektóre z nich, np. fitoncydy czosnku i cebuli są stosowane do dziś wlecznictwie. Wszystko to spowodowało, że naukowcy znów zwrócili uwagę narośliny. Świat roślin okazał się źródłem cennych substancji antybiotycznych, atakże przeciwnowotworowych, kardiotonicznych, spazmolitycznych i wielu innych.

Selman Abraham Waksman /1888-1973/,odkrywca streptomycyny

Równocześnie okazało się, że dopiero po latach stosowania ocenićmożna korzyści i szkody jakie powoduje dany lek. Wiele leków syntetycznych,które wprowadzano z wielką nadzieją, reklamą i entuzjazmem okazało się środkamio małej wartości terapeutycznej i fizjologicznej, ba liczne leki okazały sięsubstancjami toksycznymi (teratogennymi, rakotwórczymi, białaczkotwórczymiitd.) dla wrażliwego organizmu ludzkiego. Przykładem mogą być wspomniane już sulfonamidy.Większość sulfonamidów kiedyś stosowana i obecnie używanych wywołujeniepożądane i szkodliwe objawy działania ubocznego, a co gorsze występują oneczęsto. Najgroźniejszym niewątpliwie działaniem sulfonamidów jest zespółStavensa i Johnsona, który może prowadzić do śmierci (u 25% przypadków).Ponadto często powodują one reakcje uczuleniowe ujawniające się dopiero po 10dniach terapii, powikłania nerkowe i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.Obecnie wycofuje się sulfonamidy nie tylko dlatego, że są toksyczne, ale takżedlatego, że coraz więcej bakterii wykazuje na nie oporność, zatem stają sięchemoterapeutykami mało skutecznymi. “W postaci maści, zasypek i roztworówsulfonamidy są obecnie rzadko stosowane, a ich skuteczność jest nieznaczna, przyczym często występują skórne odczyny alergiczne” (W. Rewerski).

Weźmy na przykład aminofenazon - związek syntetyczny, który robiłwielką karierę w lecznictwie przez co najmniej 30 lat. Był to (a w niektórychkrajach nadal jest) główny składnik ogromnej ilości mieszanek przeciwbólowychna całym świecie (wchodzi w skład Amidochinu – obecnie nie produkowany,Pyramidonu, Gardanu, Pabialginy, Veramidu, Cofedonu – obecnie wycofane i in.).Tymczasem okazało się, że jest to związek (pochodny fenylopirazolonu) wyjątkowotoksyczny, gdyż wywołuje uszkodzenie szpiku (a przy nadwrażliwości występuje tojuż po niewielkich dawkach leku, ba już po jednorazowym zażyciu!) zwłaszcza udzieci i to w dodatku dopiero po 10-14 dniach od zażycia leku. Okazało się, żeaminofenazon utrudnia wydalanie z organizmu wielu leków, jonów Na i wody(obrzęki!). Przy nadużywaniu (wiele ludzi zażywa leki przeciwbólowenieracjonalnie (rationalis oznacza z łaciny rozumny, rozsądny), a co gorsze zaminofenazonem; patrz na skład leku, który zażywasz!) aminofenazonu obserwowanouszkodzenie wątroby i martwicę brodawek nerkowych. Substancja ta w wielukrajach (np. w Szwajcarii, w Austrii, w Niemczech) została wycofana z użycialub zastąpiona przez propyfenazon (pochodna fenazonu), który jest mniej szkodliwydla człowieka (?). Jak już wiemy fenazon czyli antypiryna została wprowadzonado lecznictwa w XIX wieku, wtedy uważano to za rewelację, obecnie jednakokazało się, że jest to lek toksyczny już w dawkach leczniczych; powodujebowiem u wielu osób zwolnienie oddechu, duszności, drgawki, a nawet zapaść.Przy nadużywaniu antypiryny obserwuje się śródmiąższowe zapalenie nerek zmartwicą brodawek nerkowych. Opis leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych iprzeciwgorączkowych dostępny jest na stronie: http://www2.pwsz.krosno.pl/~henroz/analgeticum2002.htm

Takich przykładów jest wiele (spośród licznych lekówsyntetycznych), że trzeba by było poświęcić im wiele miejsca, a książka ta maprzed sobą inny cel, mianowicie dostarczyć wiedzy o ziołach, które są lekamibezpiecznymi (skutecznymi) dla ludzi. Zioła (i leki galenowe z nichprzyrządzone) są źródłem nie tylko substancji leczniczych, ale również witamin,soli mineralnych, aminokwasów, flawonoidów, pektyn, węglowodanów, lipidów iwielu innych związków, których organizm człowieka potrzebuje do normalnegofunkcjonowania.

Jan Muszyński /1884-1957/

Do najwybitniejszych polskich badaczy roślin leczniczych w wiekuXIX i XX należą między innymi:

·Julian Trapp (1315-1908) - mgr farmacji w Petersburgu, prof. zw.farmacji i farmakognozji, dr.h.c. uniwersytetu w Królewcu; autor ok. 20 prac zfarmacji i farmakognozji, napisał drugi polski podręcznik“Farmakognozja”(1869).

Stanisław Biernacki (1875-1931) - prof.farmakognozji Uniwersytetu Poznańskiego; autor licznych pracfarmakognostycznych, np. “Roślinne leki nasercowe” (1927).

·Jan Biegański (1863-1939), mgr farmacji, autor około 240publikacji z fitoterapii i zielarstwa, np. Rośliny lekarskie i ich uprawa(1894), Zioła apteczne (1904), Uprawa roślin lekarskich (1912), Nasze ziołalekarskie (1924), Ziołolecznictwo. Nasze zioła i leczenie się niemi (1931),Zielarz, podręcznik dla zbierających zioła lecznicze (1932). Niezmiernieaktywny propagator ziołolecznictwa w Polsce przedwojennej i międzywojennej.

·Jan Muszyński (1884-1857) - mgr farmacji w Dorpacie, tamżeinspektor Ogrodu Botanicznego, prof. nadzw. (1923), prof. zw. (1937)Uniwersytetu Wileńskiego, tam też kierownik Zakładu Farmakognozji i UprawyRoślin Leczniczych, dyrektor Oddziału Farmaceutycznego UniwersytetuWileńskiego; inicjator i organizator Wydziału Farmaceutycznego na Uniwersyteciew Łodzi, prof. Katedry Farmakognozji Akademii Medycznej w Łodzi; założycielOgrodu Botanicznego w Łodzi; autor ok. 300 publikacji z botaniki,farmakognozji, uprawy roślin, zielarstwa i fitoterapii,np.“Farmakognozja”(1957), “Uprawa roślin leczniczych" (1946),“Ziołolecznictwo i leki roślinne” (1958); wyosobnił alkaloid selaginę zLycopodium selago i glikozyd rutynę z gryki. Wybitny organizator i propagatorzielarstwa oraz ziołolecznictwa w Polsce.

·Wacław Strażewicz (1889-1350) - inspektor Ogrodu RoślinLeczniczych Uniw. Wileńskiego, wykładowca chemii toksykologicznej, uprawyroślin leczniczych; prof. Katedry Farmakognozji Uniw. Poznańskiego, organizatori pierwszy dyrektor Państwowego Instytutu Naukowego Leczniczych SurowcówRoślinnych w Poznaniu; autor ok. 85 prac i artykułów z farmakognozji i uprawyroślin leczniczych, np. “Nasze rośliny lekarskie” (1925),“Hodowla roślinlekarskich” (1925). Powołał do życia Polskie Towarzystwo Popierania ProdukcjiRoślin Leczniczych (1927).

·Jakub Deryng (1836-1980) - inspektor Ogrodu FarmakognostycznegoUniw. Warszawskiego, wykładowca uprawy roślin leczniczych, autor ok. 150publikacji naukowych, np. “Atlas sproszkowanych surowców roślinnych"(1961), opracował patent na“Aparat do oznaczania wartości olejków eterycznych wroślinach.

·Jakub Mowszowicz (1901-1983) - autor ponad 700 pozycji naukowych,popularnonaukowych i podręczników (np. “O niektórych roślinach trujących”(1957), “Nasze ważniejsze rośliny trujące” (1953), “Zarys systematyki roślin”(1974), “Pospolite rośliny naczyniowe Polski” (1974), “Rośliny trujące lubszkodliwe dla człowieka z uwzględnieniem ich właściwości leczniczych” (1952),“Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych” (1932);wybitny znawca roślin leczniczych i trujących, prof. dr hab. botaniki;studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Wileńskiego, tam teżspecjalizował się w dziedzinie systematyki i geografii roślin; zbadał floręwojewództw: łódzkiego, piotrkowskiego, sieradzkiego i skierniewickiego. Wokresie powojennym współorganizator Wydziału Biologii na Uniwersytecie Łódzkim.

·Florentyna Kudrzycka-Biełoszabska (1903-1975) - autorka ok. 50prac farmakognostycznych, np. “Zawartość olejku i azulenu w Achilleamillefolium (1951), badaczka koniiny (“Nowa mikrochemiczna reakcja nakoniinę”).

·Adam Michaluk (1913-1964) - autor ok. 35 doświadczalnych prac, np.Badania nad surowcami garbnikowymi"; inicjator i propagator badań nadazulenami i flawonoidami, opracował gatunki z rodzaju Hypericum.

Jakub Mowszowicz /1901-1983/ wybitnypolski botanik i propagator zielarstwa

Ponadto duże zasługi nad badaniem roślin leczniczych w XIX i XXwieku w Polsce położyli: Witold Poprzęcki, Bolesław Broda, StanisławKolmünzer, Wojciech Roeske, Antonina Rumińska, Lutosława Skrzypczak, StanisławBüchner.

2. Rodzaje surowców zielarskich
i zasady ich zbioru

W przypadku samodzielnego zbierania ziół obowiązuje bezwarunkowodokładna znajomość botaniczna zbieranych roślin. Opisano szereg zatrućwywołanych omyłkowym zbiorem roślin trujących. Odradzam samodzielne zbieranieziół należących do rodziny baldaszkowatych - Umbelliferae (Apiaceae),gdyż należące do tej rodziny rośliny są bardzo do siebie podobne, trudne coodróżnienia, a przy tym tworzą odmiany regionalne i rozpadają się na licznepodgatunki. Należą tu rośliny zarówno lecznicze jak i silnie trujące, np.blekot pospolity mylony jest z pietruszką,! bardzo do niego podobny świerząbek- równie trujący.

Żadnych ziół nie wolno zbierać ze stanowisk będących blisko ulic,ścieków, wysypisk śmieci, fabryk, pól uprawnych na których dokonywano lubdokonuje się opryski pestycydami.

Niedopuszczalne i karygodne jest wyrywanie roślin leczniczych zkorzeniami, jeśli pozyskujemy tylko ziele, kwiaty lub owoce. Szanujący się,kulturalny zielarz dokonuje zbioru ziół zawsze z jednoczesnym poszanowaniemzasad ochrony przyrody.

Zioła należy zbierać w dni suche, to znaczy wtedy, gdy powietrzenie jest wilgotne i gdy oczywiście nie pada deszcz.

Zioła rosnące w miejscach słonecznych i suchych (południowe stoki,suche odsłonięte łąki) są silniejsze w działaniu (mają wyższą wartośćleczniczą) niż zioła rosnące w ciemnych i wilgotnych stanowiskach.

Pora roku i pora dnia to czynniki mające wpływ na zawartość ciałczynnych w roślinie. Najlepszą porą dnia na zbiór roślin leczniczych jest późnyranek (ok. godz. 10- 11:00), południe (ok. godz. 12-13) i wczesne popołudnie(ok. godz. 14- do 16-17:00). Największe stężenie olejków eterycznych iglikozydów w komórkach roślinnych ma miejsce właśnie w tych porach dnia. W dnipogodne, suche i słoneczne, w południe, gdy panuje wysoka temperatura powietrzarośliny są lekko przywiędnięte, co jest spowodowane spadkiem poziomunawodnienia tkanek (obniżeniem turgoru - wewnątrzkomórkowe ciśnienie jakiewywiera plazma na ściany komórkowe). Surowce zielarskie wówczas zebrane szybkoschną i odznaczają się wysoką wartością leczniczą. Należy to wziąć pod uwagę.

Rośliny zielarskie należy pozyskiwać w określonych porach roku, aczęsto w ściśle określonych miesiącach roku (terminy zbioru są podane przyopisie każdej rośliny), np. igliwie świerkowe i sosnowe powinno się zbierać wstyczniu lub w lutym, gdyż właśnie w tych miesiącach zawiera najwięcej witaminyC (ok. 200 mg/100 g); w okresie letnim stężenie kwasu askorbinowego w igliwiuzmniejsza się o połowę. Zioła “alkaloidowe” koniecznie trzeba pozyskiwać wiosnąi wczesnym latem, ponieważ właśnie wtedy ilość alkaloidów w wakuolach jestmaksymalna.

Nie wolno zbierać ziół zanieczyszczonych, opanowanych przezszkodniki, pożółkłych, czy innych, które nie wyglądają zdrowo.

Surowce zielarskie należy zbierać do koszy lub worków wykonanych zmateriałów przewiewnych, np. płóciennych. Znakomite do tego celu są workiuszyte ze starych firanek. Surowiec układamy luźno, nie wolno go ugniatać, gdyżulegnie zaparzeniu.

Surowcem zielarskim mogą być różne części roślin, jak: ziele,liście, kwiaty, owoce, nasiona, kora, korzenie, kłącza oraz cebule.

1). Ziele (Herba) to cała nadziemna część rośliny: łodyga, liście,przylistki, kwiaty, pączki i często niedojrzałe owoce. Ziele zbiera się wpoczątku lub w pełni kwitnienia, ponieważ wtedy zawiera ono największą ilośćciał czynnych. Ziele ścina się sierpem, sekatorem, nożycami lub nożem 2-3 palcenad ziemią lub wyżej. Nie wolno ziela zrywać ręką, gdyż uszkadza to korzenie.

2). Liście (l. poj. Folium) pozyskujemy w okresie powstawaniapąków kwiatowych i kwitnienia roślin, albo też przed kwitnieniem (gdy pąkówjeszcze nie ma). Liście drzew i krzewów zbieramy wiosną. Igliwie (z wyjątkiemmodrzewi, których igliwie zbiera się wiosną) drzew (sosny, świerku, jodły,jałowca) zbieramy zimą!.

3). Kwiat (Flos, Floris) i kwiatostan (inflorescentia) zbieramy wpoczątkowym okresie kwitnienia, gdyż wtedy są bogate w substancje aktywne, nieosypują się i nie tracą koloru podczas suszenia. Kwiaty zbieramy ręcznie iobchodzimy się z nimi bardzo delikatnie.

4). Owoc i nasienie (Fructus et Semen). Po zapyleniu i zapłodnieniu,zalążnia słupka przekształca się w owoc, a znajdujące się w niej zalążki tworząnasiona. Ze ścian zalążni tworzy się owocnia, której główną część stanowiprzekształcona tkanka miękiszowa ścian zalążni. Owocnia może być sucha (np.jaskrowate, motylkowate), albo soczysta (np. bez czarny, borówka, jarzębina).Do celów leczniczych będziemy używać całe owoce, to znaczy owocnię i nasiona(głogu, jarzębiny) lub tylko nasiona (np. lnu, kozieradki). Owoce lub nasionazbieramy w I fazie dojrzałości. Nie można zbierać owoców robaczywych, pokrytychpleśnią czy plamami. Owoce zbierać do koszyczków i tak aby nie uległy obiciu izgnieceniu, bo takie nie nadają się do suszenia.

5). Kora (Cortex). Korę należy pozyskiwać wiosną lub jesienią (poopadnięciu liści). Musi być ona czysta (młoda), gładka i błyszcząca -- koralustrzana (chyba, że kora młoda jest naturalnie matowa). Korą lustrzaną pokrytesą gałązki i korzenie liczące sobie 2-4 lata. Najlepiej pozyskiwać ją z drzewlub krzewów, które wycięto, lub które uległy złamaniu podczas silnych wiatrów.Nacinamy ją naokoło gałęzi, a potem wzdłuż i podważamy lub jeśli to nie jestmożliwe - zestrugujemy nożem. Można też wysuszyć całe gałązki (oczywiściecienkie) i całe zmielić w maszynce do mięsa. Jeżeli pod korą znajdują sięjakieś owady czy pleśnie, kora taka nie nadaje się do naszych celów.

6). Pączki (Gemma, -ae) zbieramy wczesną wiosną w fazie zimowej,tj. przed rozwinięciem (całkowicie zamknięte) lub częściowo już rozwinięte (w Ifazie - gdy są otwarte minimalnie, w II fazie - gdy widoczne są stulone listkibarwy jasnozielonej). Niektóre pączki pokryte są substancjami żywicznymi oróżnej barwie i różnym zapachu czy smaku, np. pąki topoli, kasztanowca, sosny.Pączki odcinamy sekatorem. Jeżeli są bardzo drobne to zbiera się całe cienkiegałązki na których się one znajdują i w takiej postaci suszy, a potem mieli.

7).Korzenie (Radix, -icis) wykopujemy w jesieni lub wiosną, gdyżwłaśnie w tych porach roku w korzeniu znajdują się cenne substancje w dużychilościach. Korzenie najlepiej wykopywać widłami amerykańskimi.

8). Kłącza i cebule (Rhizoma et bulbus) Kłącze stanowi pędpodziemny, podobny zewnętrznie do korzenia lub części systemu korzeniowego. Wrzeczywistości kłącze nie jest utworem korzenia, ale pędu. Różni się ono od korzeniabrakiem czapeczki na stożku wzrostu łodygi, obecnością liści zredukowanych owyglądzie drobnych brunatnych lub bezbarwnych łuseczek, posiadających w kątachliści pączki, które dają początek pędom nadziemnym lub podziemnym; pod pączkamitworzą się z węzłów łodygi - korzenie przybyszowe. Kształt kłączy jest bardzoróżnorodny. Mogą one mieć kształt podziemnych rozłogów o długich międzywęźlach,jak kłącza perzu, lub przeciwnie - posiadają kształt grubych, silnie skróconychpędów, jakimi odznacza się kosaciec i rabarbar (Rheum). Kłącza zawierają zwykledużo zapasowych substancji odżywczych, głównie w postaci cukrów rozpuszczalnych(perz), skrobi i in.. Kłącza podobnie jak korzenie wykopuje się w jesieni lubwiosną.

Cebula stanowi silnie skrócony pęd podziemny. Morfologia cebulijest bardzo skomplikowana i brak miejsca w tej książce na jej opisywanie.Pierwsze pochwy liściowe są zupełnie suche i pełnią funkcje ochronne. Po nichidzie cienka, błoniasta, bezbarwna pochwa, która obejmuje całą cebulę; liście, którenastępują po niej odznaczają się sukulencją, to znaczy - są mięsiste isoczyste, zawierają zapasy węglowodanów rozpuszczalnych, a czasem różneglikozydy (cebulice, cebula morska), czy antybiotyki = fitoncydy (np. czosnekniedźwiedzi).

3. Suszenie, pakowanie i przechowywaniesurowców zielarskich

Zebrane surowce roślinne trzeba wysuszyć. Natychmiast po powrocieze zbiorów surowce zielarskie należy rozłożyć cienką warstwą na papierach lubsiatkach o małych otworach. Pomieszczenie, w którym suszy się zioła musi byćprzewiewne (lekki przeciąg) i musi w nim panować półmrok. Światło niszczytokoferole, fitochinony, irydoidy i inne substancje chemiczne, a my musimydążyć do tego, aby straty składników leczniczych były minimalne, jaknajmniejsze. Osiągniemy to wówczas, gdy suszenie będzie krótkotrwałe, i będzieodbywało się w odpowiedniej temperaturze. Wszystkie te warunki z pewnościąspełnia strych lub przewiewna szopa. Nagrzanie dachu przez słońce przyczyniasię do ogrzania strychu i to często do wysokich temperatur (25-45°C). Suche i ciepłepowietrze znakomicie pozbawia surowce zielarskie wody, a oto przecież chodzi. Wpomieszczeniu w którym suszymy zioła nie mogą się znajdować żadne obce zapachy,które zioła łatwo wchłaniają -tracąc wartość leczniczą. Niektóre surowce możemywiązać w pęczki i wieszać na sznurkach, zwłaszcza te, które łatwo zaparzają sięlub które płukaliśmy w wodzie, gdyż były zanieczyszczone błotem lub piaskiem.Co pewien czas leżący na stołach lub siatkach surowiec należy poruszać, to znaczywarstwę dolną wydobyć na wierzch. Jednakże trzeba to czynić delikatnie, tak abynie obłamać pąków, liści i kwiatów, które pierwsze schną i są bardzo kruche; sąto najcenniejsze części ziela. Siatki na których rozkładamy zioła nie mogą byćwykonane z drutu, który koroduje, gdyż niedopuszczalne jest, aby w surowcuznajdowały się opiłki rdzy. Siatki mogą natomiast być wykonane z tworzywasztucznego. Powinny mieć odpowiednie otwory - od 2 do 10 mm, co jest uzależnione odrodzaju surowca. Kwiaty i pąki należy suszyć na siatkach o otworach 1-2 mm. Siatki rozciągamy nadrewnianych ramach, które z kolei umieszczamy na specjalnych stojakach. Możnatakże samodzielnie skonstruować regały, w których półki zastępujemy wsuwanymiramami z siatką. Oczywiście zioła z powodzeniem można suszyć na stołachwyścielonych czystym papierem, ale nie gazetami, z których mogą do ziółprzenikać zapachy i toksyny farb drukarskich. Odradzam suszenie surowców nasłońcu, choć w wielu książkach sposób ten jest polecany w przypadku owoców, koryj korzeni. Surowce można suszyć na wolnym powietrzu, ale w cieniu lub jeśliprzykry jemy je szarym przepuszczalnym dla wody papierem uniemożliwiającymbezpośredni kontakt promieni słonecznych z surowcem. Słońce jest szkodliwymczynnikiem dla surowców zielarskich (czynnikiem obniżającym ich wartość) o czymwiedzieli już Asyryjczycy w starożytności. Owoce należy suszyć w temperaturze60-80 stopni Celsjusza, gdyż zapobiega to utlenieniu kwasuaskorbinowego i innych związków oraz późniejszemu pleśnieniu owoców. Można dotej temperatury zagrzać piekarnik, po czym włożyć co niego owoce, korzenie,kłącza czy inne surowce umieszczone na blachach. Jeżeli suszymy wiele gatunkówziół jednocześnie trzeba każdy z nich opatrzyć karteczką, na której powinny sięznaleźć: data zbioru i nazwa surowca, aby nie zaszła jakaś pomyłka. Jeżeliprzyniesiony surowiec jest zanieczyszczony piaskiem lub błotem (innezanieczyszczenia, jak np. odchody owadów i mięczaków są rzecz jasna -niedopuszczalne!), wówczas możemy go szybko wypłukać w bieżącej wodzie,strzepać krople wody i bardzo cienką (pojedynczą) warstwą rozłożyć na sitach,na podwójnej warstwie papieru lub lepiej zawiesić na sznurku. Surowcówzielarskich nie wolno w żadnym wypadku przetrzymywać w wodzie, ponieważpowoduje to gnicie, zaparzanie, pleśnienie surowca i wymycie z niego ciałczynnych. Kwiatów, pączków i nasion nie wolno wcale moczyć. Korzenie i kłączamyjemy energicznie pod bieżącą wodą z ziemi pomagając sobie odpowiedniodelikatną szczoteczką. Podczas mycia i sortowania surowców odrzucamy częściniezdrowe, to znaczy przegniłe, z plamami, znacznie uszkodzone przez szkodniki.Korzenie, kłącza, bulwy i cebule po umyciu kroimy na drobne kawałki, najlepiejna cienkie paski; ułatwi to ogromnej mierze wysuszenie surowca. Jak rozpoznaćczy surowiec jest już suchy i dobrej jakości ?. Otóż prawidłowo wysuszonysurowiec przy zgięciu łamie się z trzaskiem oraz kruszy w dłoni z szelestem.Reguła ta nie dotyczy jednak niektórych kwiatów, np. pierwiosnka. Powinien miećnaturalny, swoisty, przyjemny zapach i naturalny kolor, bez ciemnych czyżółtych plam. Surowiec o zgniłym lub stęchłym zapachu należy wyrzucić, gdyż doniczego się nie nadaje.

Wysuszone surowce zielarskie, aby mogły być maksymalniewykorzystane muszą być bezwzględnie rozdrobnione. Jak tego dokonać ?. Najlepiejpo prostu przemielić zaraz po wysuszeniu surowce przez maszynkę do mięsa(najlepsze sitko z otworami o średnicy 8-10 mm). Najlepiej sprawić sobie maszynkę tylkodo tego celu. Surowce roślinne przemielone przez maszynkę do mięsa sąznakomicie rozdrobnione i gotowe do użycia. Zioła nierozdrobnione lub tylkomiernie pokruszone źle się zaparzają (źle się ekstrahują nie tylko wodą, aletakże innymi rozpuszczalnikami), co sprawia, że ich moc lecznicza nie jestwykorzystana lecz zmarnowana.

Rozdrobnione surowce trzeba odpowiednio zapakować, aby ich wartośćlecznicza nie zmalała podczas przechowywania. Zalecam przechowywać surowcezielarskie w szczelnie zamkniętych szklanych słojach lub pojemnikach blaszanychi plastykowych, w których kiedyś znajdowały się artykuły spożywcze, np.herbata, kawa, kakao. Na każdym opakowaniu musi być naklejona etykietka z nazwąsurowca w języku łacińskim i polskim i datą kiedy dany surowiec został zebranyi zapakowany. Można także na etykiecie umieścić wskazania do stosowania danegosurowca, działanie i sposób przyrządzenia wodnego wyciągu oraz dawkowanie. Doziół zamkniętych w szczelnych pojemnikach nie przenikają niepożądane zapachy,wilgoć l szkodniki (np. omacnice - larwy, mkliki, psotniki, niektóre gatunkimoli; najbardziej niebezpieczne są gąsienice omacnic, które wylęgają się z jajznoszonych przez owada doskonałego - imago tj. motyla; larwy omacnic potrafiąprzedziurawić nawet pudełka kartonowe, a z łatwością torebki papierowe; zanieczyszczająsurowiec kałem, zawilgocają go, atakują niemal wszystkie surowce, zwłaszczabogate w węglowodany, nie czepiają się nawłoci, ziela dziewanny oraz surowcówinnych, które zawierają małe kolce, mogące uszkodzić ich ciało). Zioła możnateż przechowywać w foliowych woreczkach. Tak zapakowane i oznaczone surowcezielarskie układamy w szafce, w której nic poza ziołami nie powinno sięznajdować. Na drzwiczkach szafki warto umieścić spis aktualnie posiadanychziół, oczywiście gdy mamy ich znaczną liczbę. Co pewien czas należy dokonywaćprzeglądu ziół, czy nie zalęgły się w nich insekty lub czy nie pleśniejąwskutek niedostatecznego wysuszenia. Apteczką ziołową powinna się opiekowaćjedna osoba. Pomieszczenie w którym przechowujemy zioła musi być suche i czyste.Okres przechowywania suszonych kwiatów, ziela, pąków i liści wynosi 2 lata,korzeni, kory, kłączy, owoców i nasion - około 3-4 lata. Po upływie tego czasusurowce tracą swą moc leczniczą. Gdy zioła przechowuje się w papierowychtorebkach lub w innych nieszczelnych opakowaniach to okres gwarancji jest o rokkrótszy od podanego!

4. Postacie leków ziołowych i sposoby ichprzyrządzania

Na podstawie przepisów jakie podałem w niniejszym poradniku każdymoże samodzielnie sporządzić z surowców zielarskich rozmaite leki galenowe.Istnieje wiele postaci leków galenowych stosowanych w ziołolecznictwie. Jedne znich są nietrwałe (wyciągi wodne) i należy je zużyć w ciągu 24 godzin, innenatomiast są trwałe i można je przechowywać wiele lat (nalewki, wyciągi glicerynowe,wina).

1). Napar (infusum, -i) to wodny wyciąg z rozdrobnionegosurowca zielarskiego. Sporządzenie naparu ma na celu wydobycie z danego surowcaroślinnego ciał czynnych. Napar stosowany jest jako lek do ubytku zewnętrznego(ad usum externum) jak i do użytku wewnętrznego (ad usum internum). Naparysporządza się z surowców łatwo dających się ekstrahować wodą, jak liście,kwiaty, drobne nasiona, ziele, lub z surowców zawierających ciała wrażliwe nawysoką temperaturę. Dobrze rozdrobniony surowiec, najczęściej w ilości 1-2łyżek zalewamy wrzącą wodą, najczęściej w ilości 200-250 ml; odstawiamy na 20minut, a następnie filtrujemy przez watę, ligninę lub gazę. Naczynie w którymparzymy zioła musi być zawsze przykryte. Napary są lekiem nietrwałym i w ciepleszybko zakisają (mętnieją i mają nieprzyjemny smak oraz zapach). Należy zatemprzygotować taką ilość naparu jaka będzie spożyta w ciągu 24 godzin, a latem,gdy istnieje wysoka temperatura - w ciągu 12 godzin. Napar można teżprzechowywać w lodówce, nie dłużej jednak niż 3 dni.

2). Odwar (Decoctum, -i) sporządza się z surowcówroślinnych trudno dających się ekstrahować, jak kora, korzenie, kłącza, grubenasiona, cebule, bulwy, surowce krzemionkowe. Rozdrobniony surowiec zalewamygorącą lub zimną wodą, stawiamy na ogniu (chyba, że ktoś posiada reszoelektryczne) i gotujemy odpowiednio długo, co jest uzależnione od rodzajusurowca i wskazań. Gotowanie z reguły trwa od 5 do 40 minut. Następnie odwarodstawiamy na 20-30 minut pod przykryciem, po czym filtrujemy przez watę,ligninę lub gazę. Nie można odwaru sporządzać na zapas, gdyż zakisa on po 12-24godzinach; można go jednak przechowywać w lodówce przez 3 dni.

3). Macerat (Maceratio, -onis) to również wodny wyciągsporządzony z surowców roślinnych zawierających składniki lecznicze, jednakżeskładniki wrażliwe na wysoką temperaturę. Rozdrobniony surowiec zalewamy wodą otemp. 20-22^o C i pozostawiamy pod przykryciem na 8-12 godzin, poczym przecedzamy l pijemy. Maceraty można przechowywać w lodówce przez 3 dni.

Wyciągi wodne należy sporządzać w naczyniach szklanych lub wfajansowych, albo też w garnkach emaliowanych, które przeznaczamy tylko do tegocelu. Nie wolno naparów, odwarów czy maceratów sporządzać w garnkachmiedzianych, aluminiowych, niklowanych lub tych, które mają uszkodzoną emalię!.

Odwar, napar i macerat przyrządza się też ze świeżychrozdrobnionych surowców roślinnych. Do wody przechodzą między innymi kwasyorganiczne i nieorganiczne, witaminy rozpuszczalne w wodzie (z grupy B, C, P,Q), sole, alkaloidy, garbniki, pektyny, śluzy, aminokwasy, glikozydy, częściowoniektóre barwniki i enzymy. Mieszanina wody z alkoholem etylowym ma większązdolność ekstrahowania niż poszczególne składniki wzięte osobno, zatem bardzowartościowe są wyciągi wodno-alkoholowe.

Aby uzyskać mocny w działaniu i nieco zagęszczony wodny wyciąg tonależy go poddać odparowaniu poprzez gotowanie w płaskim i szerokim naczyniu;wyciąg podczas gotowania mieszać energicznie. Mocne wodne wyciągi podaje sięchorym w odpowiednio mniejszej dawce.

4). Nalewka (Tinctura, -ae) to płynny wyciąg alkoholowysporządzony z suchego (!) rozdrobnionego surowca roślinnego. Sporządza się jezwykle w stosunku: 1 część surowca na 5 części rozpuszczalnika dwoma sposobami(metodami):

a). metoda maceracji;

b). metoda perkolacji, której nie będę opisywał, gdyż trzeba miećaparat zwany perkolatorem.

Metoda maceracji polega na tym, że rozdrobnione surowce roślinnezalewamy określoną ilością alkoholu 30-70 % (może to być zwykła czysta wódka),szczelnie zamykamy i odstawiamy na 14-21 dni. Następnie wyciąg alkoholowyfiltrujemy przez watę lub ligninę, zlewamy do butelek z ciemnego szkła ikoniecznie ze szczelnym zamknięciem, a następnie oznaczamy etykietką (nazwałacińska, polska, data produkcji i ewentualnie wskazania i dawkowanie). Przedzażyciem każdą nalewkę należy rozcieńczyć (chyba, że jest niskoprocentowe) wodąprzegotowaną o temp. pokojowej lub mlekiem z miodem. Nalewki będziemy teżstosować zewnętrznie. Są to bardzo wygodne i cenne w użyciu leki ziołowe.

5). Wina ziołowe (Vinum, -i medicata) to bardzo stare lekigalenowe. W tym przypadku rozpuszczalnikiem jest wino do którego przechodząciała lecznicze. Wino ziołowe można sporządzić dwoma sposobami:

- zalanie surowca roślinnego winem gotowym i 14-30-dniowa maceracjaw ciemnym miejscu, potem filtracja;

- surowiec zalać wodą z cukrem w gąsiorku, dodać drożdży i poddaćfermentacji, potem wino zlać znad osadu, przelać do butelki z ciemnego szkła izakorkować; przechowywać w ciemnym miejscu i oczywiście w chłodnym.

6). Alkoholatura stabilizowana (Alkoholaturee stabilisatae)czyli intrakt (Intractum) to wyciąg alkoholowy otrzymany ze świeżych surowcówroślinnych. Świeżą zmieloną masę roślinną zalać alkoholem o temperaturze 80^oC, macerować 14 dni, przefiltrować. Wrzący alkohol unieczynnia fermentyrozkładające ciała czynne. Metodę tę opracowali francuscy uczeni: E. Perrot iA. Goris w 1909 r. Podczas przyrządzania intraktów należy zachować dużąostrożność. Alkohol trzeba podgrzewać na elektrycznej maszynce bardzo powoli ipod przykryciem. Niedopuszczalny jest kontakt płomienia z oparami alkoholu.Intrakty, podobnie jak nalewki, to bardzo cenne, trwałe i wygodne w użyciu lekiziołowe.

7). Alkoholatura “zimna” (Alkoholatura ex herba recente) toetanolowy wyciąg ze świeżych surowców roślinnych otrzymany metodą maceracji. Na1 część surowca przypada 5 części alkoholu o temp. pokojowej. Maceracja trwa 14dni.

8). Octy lecznicze (Aceta medicata) to octowe wyciągi zziół suchych lub ze świeżych, sporządzone metodą maceracji trwającą 14-21 dni wciemnym miejscu. Na jedną cześć surowca przypada jedna część octu spożywczego.Octy ziołowe stosuje się z reguły jako przyprawy, dodatki do kąpieli ipłukanek, do okładów, rzadziej wewnętrznie po rozcieńczeniu z wodą w stosunku1:2 (jedna część octu ziołowego + 2 części przegotowanej wody). Duże znaczeniemają w pielęgnowaniu skóry (w kosmetyce).

9).Alkoholomiody (Alkoholmel) to bardzo wartościowe lekigalenowe, które sporządza się w prosty sposób: wybraną nalewkę, intrakt lubekstrakt mieszamy z miodem naturalnym, najczęściej w proporcji 1:1, 1:0,5, 1:2.Zażywa ale je w czystej postaci często, ale w małej ilości, w herbacie lub wmleku. Na ogół działają wzmacniająco (są źródłem substancji energetycznych),wykrztuśnie, antyseptycznie, pobudzająco na układ immunologiczny, odtruwająco,regeneracyjnie, lipotropowo, regulująco na metabolizm.

10). Miody lecznicze (Mellita) to lek, którego składnikamisą miód oraz substancja lecznicza, w naszym przypadku surowiec roślinny wpostaci sproszkowanej. Na jedną łyżkę miodu daje się najczęściej 1 płaskąłyżeczkę sproszkowanego zioła; aby nastąpiło lepsze połączenie składnikówpolecam dodać kilka kropel alkoholu lub gliceryny (na jedną łyżeczkę proszku -15 kropel rozpuszczalnika). Miody zażywa się podobnie jak alkoholomiodyziołowe; mają też podobne działanie lecznicze. Miód naturalny zawiera międzyinnymi: 70-80% cukrowców (glukoza, fruktoza), enzymy imobilizowane(glikoamylaza, inwerteza), sole mineralne, kwasy, flawony (rutyna) i in.

11). Wyciągi olejowe (Olea; czyli oleje ziołowe uzyskujemypoprzez zalanie pognieconych, rozdrobnionych świeżych surowców roślinnychbogatych w olejki eteryczne. Świeże surowce zielarskie można zalać olejemsłonecznikowym, oliwą lub olejem sojowym, winogronowym, makowym. Zawsze na 1część surowca dajemy taką samą 1 część oleju (stosunek 1:1). Olej aromatycznyziołowy sporządzamy następująco: surowiec roślinny rozdrabniamy i wsypujemy dosłoja, zalewamy gorącym olejem, słój szczelnie zamykamy, zawijamy w gruby koclub ręcznik i odstawiamy na 24 godziny. Następnie naczynie z olejem ziołowymprzenosimy do ciemnego pomieszczenia o temp. 18-22^o C i pozostawiamyjeszcze na 2 tygodnie; potem słój odkręcamy i olej filtrujemy przez gazę,zlewamy do butelek oznaczonych etykietką (nazwa, data) Oleje przechowywać wciemnych i w chłodnych miejscach (piwnica, lodówka).Oleje ziołowe takprzyrządzone mogą być używane do kąpieli, do nacierań, do okładów oraz doużytku wewnętrznego zastępując w pewnym stopniu olejki eteryczne. Należy jednakpodkreślić, że oleje ziołowe przez nas sporządzone zawierają w swym składzienie tylko olejki eteryczne, ale także składniki balastowe, które rozpuszczająsię w tłuszczach, np. chlorofil, karoteny, ksantofile, enzymy, witaminyrozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K,F), żywice, woski, kwasy tłuszczowe,alkaloidy i in., mające również dużą wartość leczniczą. Zatem olej ziołowyprzyjęty doustnie, jak i zastosowany zewnętrznie będzie wywierał o wieleszersze działanie lecznicze niż czysty olejek eteryczny. Oleje ziołowe możnadodawać do różnych potraw, np. kminkowy, majerankowy, kolendrowy czy tymiankowy- do mięs, zup, sosów.

12). Soki roślinne (Succi recentes plantarum) uzyskujemy ześwieżych rozdrobnionych surowców roślinnych przy pomocy sokowirówki. Należysporządzić taką ilość soku, jaką zużyjemy w ciągu 24 godzin, gdyż świeże soki wciepłe dni szybko zakisają. Można przedłużyć ich trwałość poprzez dolanie30-60% alkoholu. Na każdą część świeżego soku dajemy taką samą część alkoholu(np. na 100 ml soku damy 100 ml alkoholu; może być zwykła czysta wódka 40%.Wiele soków można zakonserwować poprzez dodanie odpowiedniej ilości cukru, anastępnie pasteryzacje. Soki z ziół i owoców odznaczają się dużą wartościąodżywczą i leczniczą. Zawierają one liczne ciała czynne w nienaruszonej postacii w naturalnych zespołach. Soki należy przechowywać w lodówce (na dole) lub wzimnej piwnicy.

13). Syropy (Sirupi) to stężone roztwory cukru w wodnychwyciągach z roślin lub w sokach owocowych. Cukier w stężonych roztworachposiada własności konserwujące. Najczęściej stosunek płynu do cukru wynosi 1:1lub 1:2. Syropy należy przechowywać w buteleczkach o pojemności 100-200 mlwykonanych z ciemnego szkła i dających się szczelnie zamknąć. W pomieszczeniu(lub w miejscu, np. w lodówce) w którym spichrzujemy buteleczki z syropami musipanować chłód. W celu zwiększenie trwałości syropów można do nich dodaćglicerynę lub alkohol 40%. Na każde 100 ml syropu składającego się w 50% z sokui w 50% z cukru (proporcja 1:1) należy wówczas dać 30 ml gliceryny lub 30-50 mlalkoholu.

14). Maście (Unguenta) to gęste masy składające się zpodłoża tłuszczowego i ze stałych sproszkowanych lub płynnych ciał leczniczych.Maście nie powinny zawierać więcej niż 20% stałych ciał leczniczych i niewięcej niż 10% płynów. Działanie maści nie tylko zależy od rodzaju ciałleczniczych, ale również w dużej mierze od rodzaju podłoża. Jako podłoża domaści są używane tłuszcze różnego pochodzenia (lanolina, wazelina, smalec,parafina, olbrot, euceryna). Aby sporządzić maść, należy odważyć najpierw jejskładniki stałe ucierając je w moździerzu, a potem lekko zwilżyć je paromakroplami wody, alkoholu lub oleju (zależnie od tego w czym składnik dobrze sięrozpuszcza). Następnie dodaje się stopniowo w przepisanej ilości podłoże, mieszasię je i rozciera ze składnikami leczniczymi do chwili, aż powstanie jednolitamieszanina. Tak przyrządzoną maść przenosi się z moździerza do szklanego lubplastykowego, szczelnie zamykającego się pojemni czka, np. po kremie. Napojemniczku naklejamy etykietkę z nazwą maści i datą jej sporządzenia. Maście,podobnie jak kremy, przechowujemy zawsze w chłodnym miejscu, np. w lodówce (nadole). Często do wyrobu maści i kremów będziemy używali wyciągi glicerynowe,alkoholowe, olejowe, octowe. Zanim surowce zielarskie będą użyte do produkcjimaści, należy je zmielić w młynku do kawy na drobniutki proszek (pył).

15). Ekstrakty (Extracta) to stężone postacie lekówotrzymywane z surowców roślinnych. Wyciągi zagęszczone uzyskuje się przezzalanie rozdrobnionych części roślin małą ilością rozpuszczalnika w proporcji1:1. Rozpuszczalnikiem mogą być: woda, gliceryna, alkohol, ocet, olej, wino.Przed użyciem należy je rozcieńczyć przegotowaną wodą lub czystym alkoholem.Ekstrakty wodne można utrwalić przez dolanie alkoholu 40% (stosunek 1:1).Stężone wyciągi glicerynowe, wodne i alkoholowe można także wymieszać z miodemlub zacukrować na gorąco, uzyskując w ten sposób bardzo mocny syrop o dużejtrwałości.

16). Proszki i zasypki (Pulveres et cutipulveres)uzyskujemy po silnym rozdrobnieniu suchego surowca zielarskiego, np. w młynkudo kawy. Bardzo często sproszkowane zioła będziemy zażywali doustnie, np.sproszkowane liście konwalii, pokrzywy, mniszka, pierwiosnka. Proszki wartomieszać z naturalnym miodem otrzymując miód ziołowy, który jest bardzo cennym iwygodnym w stosowaniu lekiem.

Proszki do użytku zewnętrznego nazywamy przysypkami lub zasypkami.Przysypki składają się z jednego lub więcej ciał leczniczych oraz podłoża,które ma na celu nadanie zasypce odpowiedniej postaci i lepszej przyczepnoścido skóry. Najlepszym podłożem do przysypek jest talk - talcum venetum, skrobiapszenna - amylum tritici, mączka ziemniaczana do pieczenia i glinka koalinowa -bolus alba. Przysypki przyrządzamy w ten sposób, że odważamy przepisane ilościskładników, a następnie mieszamy je starannie w moździerzu i przesypujemy dooznaczonego pojemniczka.

Sproszkowane zioła będziemy używać do wyrobu maści, past, zawiesini galaretek ziołowych.

17). Zawiesiny (Suspensiones) to układy niejednorodne składającesię z drobniutkiego proszku ziołowego zawieszonego w płynie, przeważnie wmiodzie płynnym, w glicerynie, w glicermiodzie, w wodzie miodowej, w wodzie zcukrem lub w oleju. Przed użyciem zawiesinę należy wstrząsnąć. Niekiedy dozawiesiny wodnej będziemy dodawać środek konserwujący, np. alkohol, glicerynę.

18). Galaretki ziołowe sporządza się następująco: żelatynęw podanej ilości miesza się z niewielką (określoną przez autora przepisu)ilością wrzącej wody lekko ją jednocześnie podgrzewając. Następnie do płynużelatynowego dodajemy cukier w określonej ilości i na końcu proszek ziołowy,ekstrakt ziołowy (glicerynowy, alkoholowy) i ewentualnie środek poprawiającysmak i nadający miły zapach. Składniki miesza się. Następnie galaretkęprzelewamy do pojemnika dającego się szczelnie zamknąć i pozostawiamy w zimnymmiejscu do zastygnięcia. Wyróżnia się galaretki do użytku wewnętrznego (cukrowei bazcukrowe) i do użytku zewnętrznego (bezcukrowe; są o konsystencji rzadszejniż galaretki do użytku wewnętrznego, mają więcej w swym składzie wyciąguglicerynowego). Galaretki do użytku wewnętrznego obejmują galaretki doustne idoodbytowe (takie też będziemy sporządzać).

19). Mieszanki ziołowe (Species) uzyskujemy po wymieszaniurozdrobnionych surowców pochodzących z co najmniej dwóch różnych gatunków ziół.Z mieszanek ziołowych sporządza się napary, odwary, maceraty, ekstrakty,intrakty, nalewki itd. Przy sporządzaniu mieszanek ziołowych trzeba zachowaćpewne zasady:

- surowce wchodzące w skład mieszanki nie mogą zawierać substancjiantagonistycznych w stosunku do siebie (nie może zachodzić interakcja);

- nie powinny zawierać identycznego składu chemicznego, lecz różneskładniki, ale o podobnym działaniu farmakologicznym; (powinien panowaćpomiędzy nimi synergizm),tj. jedne składniki powinny uzupełniać działanieinnych składników, wzmacniać je lub przedłużać działanie.

20). Okłady. Rozdrobnione zioła zalewa się taką ilościąwrzącej wody, aby otrzymać papkę. Papkę po 10 minutach (musi być ciepła, alenie gorąca) zawijamy w gazę i przykładamy na chore miejsce, po czym nakrywa sięją ceratką lub folią i bandażuje.

21). Maseczki mogą być sporządzone ze świeżych lub suchychziół.

a). odpowiednią ilość świeżego surowca mielimy przez maszynkę domięsa; tak przygotowaną masę roślinną nakładamy na umytą (odtłuszczonąspirytusem salicylowym lub ziołowym) twarz i szyję, a nawet dekolt, po czymprzykrywamy wilgotną ligniną (zmoczoną w wodzie z dodatkiem Azulanu lub wnaparze rumiankowym). Po 20-30 minutach skórę oczyszczamy z maseczki i obmywamyletnią wodą z dodatkiem Azulanu (1 łyżeczka na pół litry przegotowanej wody)lub soku z cytryny, albo też octu ziołowego (tyle dajemy soku cytrynowego luboctu, aby woda była kwaśna) i pozostawiamy do wyschnięcia (nie wycieramy!).

b). odpowiednią ilość suchego, rozdrobnionego surowca zalewamywodą w takiej ilości, by uzyskać papkę; papkę należy zagotować i odstawić na15-20 minut. Ciepłą masę ziołową nakładamy na twarz, szyję i dekolt,przykrywamy wilgotną ligniną (zwilżoną w naparze rumiankowym lub wrozcieńczonym Azulenie). Po 20-30 minutach maseczkę ściągamy i wyrzucamy zaśtwarz, szyję i dekolt opłukujemy w naparze rumiankowym, w naparze z siemienialnianego lub w wodzie z dodatkiem Azulanu. Skóry nie wycieramy ręcznikiem, leczpozostawiamy do samoistnego wyschnięcia. W suchą skórę wklepać maść lub kremnagietkowy, aloesowy, babkowy, albo też maść lub krem Linomag.

5. Stosowanie i dawkowanie leków ziołowych

Aby stosowanie leków ziołowych było bezpieczne musi być spełnionyszereg warunków. Należy stosować jedynie leki ziołowe dokładnie oznaczone, oznanym działaniu, wyłącznie w dawkach jakie podałem, pochodzące z pewnegoźródła (sklepy zielarskie, apteki lub samodzielnie zebrane), w prawidłowysposób przyrządzone. Nie wolno stosować ziół (leków) nieznanego pochodzenia,nie oznaczonych, po terminie ważności, wykazujących jakiekolwiek różnice wstosunku do stanu pierwotnego (chyba, że producent o takich zmianachpoinformował i uznał za normalne), o nie znanym działaniu. Ziół i jakichkolwiekinnych leków nie wolno kupować na straganach od obcokrajowców.

Wiele chorób ma podobne objawy i samodzielne ich leczenie woparciu o zaobserwowane korzystne działanie jakiegoś silnego zioła u innegochorego może przynieść bardzo poważną szkodę. Zioła, jak i inne leki zawierająsubstancje czynne działające bardzo silnie, silnie lub słabo. Od razuinformuję, że rośliny o bardzo silnym działaniu mogą być stosowane poskonsultowaniu się z lekarzem prowadzącym. Zioła te starannie oznaczyłem (znak- !). Pozostałe surowce roślinne można stosować samodzielnie do leczeniaokreślonych schorzeń lub pomocniczo oprócz leczenia lekami syntetycznymi.Należy dodać, że samoleczenie i leczenie ziołami powinno być świadome iracjonalne (ratio = rozum), w którym uwzględniło się wskazania iprzeciwwskazania. Oczywiście wiele ziół polecam stosować profilaktycznie, nawetosobom zupełnie zdrowym (lepiej zapobiegać chorobom, a zioła czynią toznakomicie, niż je potem leczyć niejednokrotnie toksycznymi lekamisyntetycznymi). Spotkałem się często ze stwierdzeniem, iż zioła można pić “kupęczasu” i bez szkody dla organizmu. Są to poglądy w ogromnej mierze błędne iświadczące o zupełnej niewiedzy na temat ziół. Okres leczenia ziołami nie możetrwać bez przerwy, gdyż zbyt długie stosowanie ziół, podobnie jak każdego lekusyntetycznego, nawet tych pozornie słabiutkich i “niewinnych” powodujeniepożądane następstwa, np. nadmierne i długie picie naparu z rumianku powodujeu kobiet zaburzenia miesiączkowania; zbyt długie doustne zażywanie przetworów zpokrzywy wywołuje zaczerwienienie i opuchniecie wielu miejsc ciała, częstopowiek, okolic oczu, oraz objawy skórne typu pokrzywki; przy dłuższym doustnymzażywaniu przetworów ze skrzypu następuje w organizmie niedobór witaminy B1.;długie picie wyciągów z owoców jałowca, z ziela rozmarynu, z ziela tymianku iin. jest przyczyną bólów głowy, złego samopoczucia i podrażnienia nerek. Takichprzykładów jest wiele. Okres leczenia ziołami wynosi około 30-35 dni; potemnależy zrobić przerwę 10-dniową. Po tej przerwie można, a niekiedy trzebapowtórzyć kurację ziołową. Radzę wówczas zastosować inny lek ziołowy oanalogicznym (podobnym) działaniu terapeutycznym. I tak na przykład korzeńlukrecji (dłuższe stosowanie powoduje wystąpienie obrzęków, zawroty głowy,utratę jonów K - hipokaliemię, można (a właściwie trzeba) zastąpić korzeniembiedrzeńca, korzeniem babki, korzeniem mydlnicy, korzeniem omanu czy liśćmipodbiału. Wszystkie te surowce podobnie działają, to znaczy wykrztuśnie,spazmolitycznie, żółciopędnie i żołądkowo (jeżeli chodzi o chorobę wrzodową,tj. o wygojenie wrzodów to należy lukrecję zastąpić korzeniem babki).

Niektóre zioła wymagają ściśle określonego dawkowania, gdyżwywierają wyjątkowo silne działanie. Przedawkowanie ziół oznaczonych symbolem -! powoduje ciężkie zatrucie i śmierć. To ziół bardzo silnie działających należąmiędzy innymi (wymieniam też te rośliny, które nie opisałem w niniejszejpracy): szalej jadowity, miłek, konwalia, kokoryczki, jałowiec, bieluń, lulek,jaskry, arnika, pokrzyk wilcza-jagoda, kruszyna, narecznica, glistnik,kopytnik, ciemiężyce, naparstnice, lnica, cebulice, czworolist, wilczomlecze,komosa, robinia.

Zioła trzeba przyjmować bardzo regularnie; dawek jakie wniniejszym poradniku podałem - pod żadnym pozorem (nigdy) - nie wolno zwiększać! Przetwory ziołowe należy sporządzać ściśle według przepisów jakie podałem!

Leki ziołowe wymagają odpowiedniego dawkowania.

Dawką nazywamy ilość leku konieczną do wywołania określonychpożądanych zmian w czynnościach ustroju. Od dawki zależy czy dana substancjabędzie działała jako lek, czy jako trucizna. Wielkość dawki leczniczej danegoleku zależy od:

- wiekuczłowieka,

- wagiciała,

- płci (wziołolecznictwie nie bierze się tego pod uwagę),

- osobniczejwrażliwości,

- warunkówfizjologicznych,

- sposobu(drogi) wprowadzenia leku do organizmu.

Dawki zamieszczone w tabelach Farmakopei Polskiej, czyliUrzędowego Spisu Leków są określone w stosunku do dorosłego mężczyzny w średnimwieku, wagi 70 kg,przy podaniu doustnym leku. Dzieciom do 1 roku -zapisujemy taką część dawki dladorosłego, jaką część stanowi jego waga w stosunku do wagi dorosłego (70 kg). Obliczamy to wedługwzoru:

d= D × masa dziecka/70

gdzie:

d - dawkadla dziecka

D - dawkadla dorosłego

/ - kreskaułamkowa (dzielone)

× - razy

A oto przykład: dawka jednorazowa naparu z kwiatu pierwiosnka dladorosłego człowieka wynosi 150 ml, dziecko waży 6 kg. Jaka jest dawkajednorazowa naparu pierwiosnkowego dla naszego dziecka ?

d = 150 × 6 / 70 = 12,857,142 czyli około 12-13 ml naparu (taką dawkępodaje się dziecku 3-4 razy w ciągu doby).

Dzieciompowyżej 1 roku - zapisujemy taką część dawki dla dorosłego, jaką część stanowijego wiek wyrażony w latach w stosunku do wieku człowieka dorosłego (24 lat).Obliczamy to według wzoru:

d = D × wiek dziecka / 24

d- dawka dladziecka

D- dawka dladorosłego

/ - kreskaułamkowa (dzielone)

× - razy

A oto naszprzykład: mamy dziecko 5 letnie i chcemy mu podać napar z lepiężnika; wiemy, żedorosły może wypić jednorazowo 100 ml naparu.

Jaką ilośćnaparu lepiężnikowego możemy podać naszemu dziecku ?

d = 150 × 5 / 24 = 31,25 czyli dziecku podajemy około31-32 ml naparu, np.
4 razy dziennie.

W niniejszej książce przy opisie poszczególnych ziół podałem dawkidla dorosłych oraz dzieci w wieku 1 roku, 3 lat, 5 lat, 7 lat, 10 lat i 15 lat.

Osobom nadmiernie otyłym lub wyjątkowo chudym podajemy leki,zwłaszcza silnie działające w dawce proporcjonalnej do ich wagi, np. osobnikowiważącemu 30 kgpodamy połowę dawki leczniczej obliczonej dla mężczyzny ważącego 70 kg, osobnikowi ważącemu140-150 kgpodamy 2 dawki lecznicze obliczone dla mężczyzny ważącego 70 kg. Osobom w wieku ponad70 lat podajemy dawki w wysokości dwóch trzecich dawek dla ludzi w średnimwieku. W przypadku leków syntetycznych osobom w wieku powyżej 70 lat podaję siępołowę dawki dla dorosłych w średnim wieku.

Leki stosuje się w dawkach jednorazowych (pro dosi) oraz w dawkachdobowych (pro die). Dawka dobowa danego leku określa jego ilość zastosowaną wpojedynczych dawkach.

Czy wodne wyciągi można słodzić ?.

Wyciągi wodne sporządzone z surowców wykrztuśnych, np. z owocówanyżu, z ziela tymianku, z igliwia świerkowego czy sosnowego, z ziele lubkwiatu pierwiosnka można, a nawet warto osłodzić, najlepiej miodem lub sokiemowocowym. Posłodzenie miodem lub sokiem doda nie tylko smaku i zapachu, alerównież wzmocni działanie wykrztuśne i wzmacniające leku. Słodzić można takżewodne wyciągi z owoców, np. róży dzikiej, bzu czarnego, głogu, jarzębiny, gdyżzwiększy to ich walory smakowe i wartość leczniczą.

Mię wolno natomiast słodzić przetworów zawierających substancjegorzkie, ponieważ mają one działać pobudzająco na apetyt, na trawienie, majązwiększać wydzielanie śliny i soków trawiennych, innymi słowy mają działać“gorzko”. Zatem nie powinno się słodzić naparu czy odwaru z korzenia goryczki,z kłączy tataraku, z liści bobrka, z ziela piołunu, z ziela bylicy pospolitej,z ziela glistnika i tym podobnych.

Do niektórych przetworów ziołowych będziemy dodawać nie tylkomiód, czy sok, ale również przyprawy (cynamon, goździki, wanilię, miętę), wcelu poprawienia smaku oraz aromatu.

Najczęstsze miary stosowane wziołolecznictwie ludowym

1).Łyżeczkado herbaty rozdrobnionych:

- kwiatów -1000 mg (1 g)

- liści -1500 mg (1,5 g)

- ziela -2000 mg (2 g)

- korzeni,kłączy, nasion - 3000-4000 mg (3-4 g)

2). Łyżkastołowa rozdrobnionych:

- kwiatów-3000 mg (3 g)

- liści -3500-4000 mg (3,5-4 g)

- korzeni,kłączy, nasion - 9000 mg (9 g)

Łyżeczkawodnego wyciągu - 5-5,5 gczyli 5 ml

Łyżkawodnego wyciągu - 12-15 gczyli 12-15 ml

Szklankawodnego wyciągu to 200-220 gczyli 200-220 ml

Jedna kroplanalewki waży najczęściej 19 mg

Jedenmililitr wodnego wyciągu z ziół waży ok. 1,2-1,3 g, a 1 l wodnego wyciągu) ok. 1,2-1,3 kg.

8). Na końcunoża mieści się:

-sproszkowanych kwiatów - 300 mg

-sproszkowanych liści - 500 mg

-sproszkowanych korzeni, kłączy, nasion - 800-1000 mg

- sproszkowanegoziela - 600-800 mg

Oczywiściepodane miary i wagi są w dużym przybliżeniu.

Rozdział VI

Przegląd wybranych ziół

Ważne uwagi!

Przy opisie ziół podano formy leków jakiemożna z nich samodzielnie przygotować oraz sposób ich stosowania oraz dawkowania.

Sposób przyrządzenia tych preparatów podano wrozdziale IV.

Sposób obliczania dawek dla dzieci podano wrozdziale V.

Aloes drzewiasty - Aloe arborescens (Mill.)

Aloes zmienny - Aloe eru (Berger)

Aloes pstry - Aloe variegata (L.)

Aloes afrykański - Aloe africana (Mill.)

Aloes uzbrojony - Aloe ferox (L.)

Aloeszwyczajny - Aloe vera (L.)

Rodzina -Liliaceae

Opisbotaniczny

1. Aloes drzewiasty - roślina wieloletnia dorastająca do 5 m wys.; łodygi proste imięsiste, dołem drewniejące i łuszczące się; liście wąskie, grube,szarozielone, opatrzone na brzegach kolcami; kwiaty drobne, czerwone, osadzonena długich szypułach, występujące zimą i na przedwiośniu; okwiatdzwonkowo-rurkowaty, dołem zrośnięty; pręcików 6; słupek 1; owoc - torebka.Pochodzi z Afryki Południowej. Często uprawiany w doniczkach.

2. Aloes zmienny - roślina podobna do poprzedniej, pochodząca zpołudniowej Afryki; liście jasnozielone, pokryte białymi plamkami i wyposażonew kolce o czerwonym zakończeniu; kwiaty rurkowate, żółte lub pomarańczowe.

3. Aloes pstry - roślina długoletnia o krótkiej łodydze, gęstoporośniętej liśćmi; liście ciemnozielone, w poprzeczne białe paski, na brzegachwyposażone w twarde, różnokształtne wyrostki; kwiaty czerwone.

Surowiec

Wykorzystuje się całe świeże rośliny lub ich liście. Z roślinuzyskuje się sok, który poddaje się zagęszczeniu poprzez ogrzewanie(odparowanie wody). Stężony i zagęszczony sok aloesów nosi nazwę alony.Całkowicie wysuszona alona ma postać proszku o specyficznym zapachu i gorzkimsmaku; łatwo rozpuszczalnym w wodzie, glicerynie, alkoholu etylowym i w kwasieoctowym. Stosowana jest w recepturze do sporządzania pigułek przeczyszczającychoraz nalewki aloesowej - Tinctura Aloe.

Skład chemiczny

Tkanka miękiszowa aloesów zawiera liczne sole mineralne (np.miedź, żelazo, kobalt, molibden, wapń, krzem), kwasy organiczne, witaminy,glikozydy (aloiny), związki antronowe (np. aleozyna, homonataloina), żywice(ok. 10%) oraz garbniki i enzymy.

Działanie

Alona drażni śluzówkę jelita grubego wywołując jego przekrwienie,wzmaga ruchy robaczkowe jelita - powodując po 8-9 godzinach przeczyszczenie;zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego, jelitowego i żółci;odruchowo powoduje przekrwienie macicy i narządów pobliskich. Wodne ialkoholowe wyciągi ze świeżego aloesu oraz naturalny nie zagęszczony sokdziałają stymulujące na granulopoezę (dojrzewanie granulocytów), ogólniewzmacniająco (tonizująco), zwiększają liczbę limfocytów B nasilając odpowiedźhumoralną (wzmagają siły odpornościowe organizmu na choroby), przyśpieszająziarninowanie i gojenie się ran, bardzo korzystnie wpływają na narząd wzroku.Ponadto syrop aloesowy w połączeniu z preparatami żelaza i zespołem witaminstaje się doskonałym środkiem zwiększającym liczbę krwinek czerwonych i stężeniehemoglobiny we krwi.

Wskazania

Alona: zaparcia, atonia jelit.

Pozostałe przetwory aloesowe: wszelkie choroby skórne (np.przewlekła łuszczyca, trądziki), zmniejszona odporność organizmu na zakażeniabakteryjne i wirusowe, ogólne osłabienie i złe samopoczucie, brak apetytu isłabe trawienie, wadliwa przemiana materii, schorzenia narządu wzroku,zapalenie przydatków, niedokrwistość, schorzenia włosów, uszkodzenia skóry ibłon śluzowych trudno gojące się, dychawica oskrzelowa, choroby zakaźne.

Przeciwwskazania dla alony: stany zapalne nerek i drógmoczowych, ciąża, menstruacja, stany zapalne układu pokarmowego (ślepejkiszki!).

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

- Alona - do 50 mg jako goryczka żołądkowa; w dawkach 100-300 mg -jako środek czyszczący (jednorazowo);

- Tinctura Aloe z alony - jako goryczka - 5 kropli 3 razy dz.;

- Tinctura Aloe ze świeżej rośliny lub samych liści - 3 razy dz.po 5 ml w 50 ml wody oraz zewnętrznie do przemywań i pędzlowań schorzałychmiejsc w postaci nierozcieńczonej; roztwór (15 ml + 100 ml wody) - do 1-2godzinnych okładów oraz płukanek (jamy ustnej, gardła, uszu);

- Aqua Aloe (woda aloesowa: 3-4 liście aloesu pogniecone zalać 400ml wrzącej wody; parzyć 30 minut; przecedzić) -doustnie - 50 ml co 8 godzin; dookładów na oczy i przemywań przy stanach zapalnych i ropnych, łzawieniu iświądzie (15 minutowych zmienianych co 5 minut) oraz do okładów na skórę; jakopłukanka jamy ustnej, gardła, narządów płciowych, uszu; do lewatyw przyzakażeniach i stanach zapalnych jelita grubego i odbytu (150 ml doodbytniczo);

- Sirupus Aloe - 4 razy dz. po 15 ml;

- Vinum Aloe - 4 razy dz. po 5 ml (lub 3 razy dz. po 15 ml);

- Succus Aloe (sok aloesowy) - 4 razy dz. po 10 ml;

- Mel Aloe - 3-4 razy dz. po 1 łyżce;

- Maceratio Aloe (proporcja surowca do wody jak przy Aqua Aloe) 50ml co 8 godzin, do płukanek, przemywań i okładów.

- Biostymina (Phytopharm) i Extractum Aloe (Medexport) - amp.1 ml(10 szt.) - domięśniowo 1 amp. co drugi dzień (kuracja -20-30 wstrzyknięć ipowtórka po 3 miesiącach przerwy); dzieci ważące 20-35 kg - 0,5 ml co dwa dni;lek wstrzykiwać bardzo powoli!

Rp. Unguentum Aloe:

Składniki:

- 1 łyżka soku aloesowego,

- 3 łyżki kremu lub maści Linomag (Alantan, tranowej,nagietkowej),

- 1 łyżka gliceryny płynnej,

- 1 łyżka wazeliny białej,

- olejek zapachowy (np. cytrynowy, migdałowy) - 3 krople.

Sporządzać na ciepło.

Maść aloesowa działa na skórę i wargi odżywczo, natłuszczająco,odkażająco, przeciwzapalnie, regenerujące i ochraniająco.

Rp. Gel Aloe (żelaloesowy):

Składniki:

- nalewka aloesowa - 6 łyżek,

- woda przegotowana - 6 łyżek,

- gliceryna płynna - 3 łyżki,

- żelatyna spożywcza - prawie cała łyżka stołowa.

Sposób przyrządzenia: żelatynę wsypać do rondelka, zalać wrzącąwodą i lekko podgrzewając składniki wymieszać aż do połączenia; dodać glicerynęzmieszaną z nalewką, znów mieszać i jednocześnie dolać 1 łyżeczkę wodykolońskiej (np. Przemysławki). Przelać do odpowiedniego pojemnika i przenieśćdo zimnego miejsca, aby się zastygła.

Wywiera działanie osłaniające, zmiękczające (rozpulchniające),przeciwzapalne, odkażające i regenerujące. Stosować do pielęgnacji skórytłustej, z trądzikiem, po goleniu oraz do pielęgnowania stóp i dłonizrogowaciałych i spękanych.

W aptekach i sklepach zielarskich można nabyć preparaty aloesowe: LaxatanLeo-Pillen (Casella-med.) – draż 80 mg – w zaparciach, zaburzeniachtrawiennych i niedostatecznych ruchach perystaltycznych przewodu pokarmowego –1-2 draż 1 raz dz.; Bioaron C (Phytopharm Klęka) – syrop złożony,zawierający dodatkowo wyciąg z aronii i witaminę C (5-10 ml 3 razy dz.) – wobniżonej odporności na choroby, w przewlekłych chorobach skórnych (np. trądzikłuszczyca, choroby ropne, grzybice) w nieżytach układu oddechowego i przyosłabieniu; Boldovera (Aflopa) – tabl. (zawierają dodatkowo boldynę iwyciąg z dymnicy) – przy skurczach przewodu pokarmowego i dróg żółciowych,kamicy żółciowej, zastojach żółci, bólach wątroby, bólach żołądka,niestrawności i zaparciach – 2 tabl. 1-2 razy dz. nie dłużej jednak niż 2tygodnie; nie zażywać w ciąży i podczas laktacji; Obstilax (NP Pharma) –tabl. zawierające dodatkowo wyciąg z prawoślazu i kminku oraz mydło lecznicze –w zaparciach 1 tabl. 1 raz dz. po jedzeniu, nie dłużej jednak niż 10 dni; Apinorm(Apipol-Farma) – syrop złożony zawierający dodatkowo nalewkę anyżową, nalewkękminkową, wyciąg mocny z pomarańczy i ziołomiód aloesowy – preparat regulujewypróżnienia, działa rozkurczowo, wiatropędnie, wykrztuśnie, żółciopędnie iwzmacniająco – 5-10 ml 1 raz dz. przy zaparciach i zaburzeniach trawiennychoraz w powolnej przemianie materii, nie dłużej jednak niż 10 dni, potem uczynićprzerwę 2 tygodniową.

Aminekegipski - Ammi visnaga (L.);(!)

Aminekwiększy - Ammi maior (L.); (!)

Rodzina - Umbelliferae

Opis botaniczny

Aminek egipski - roślina dwuletnia dorastająca do 50 on wys.;łodyga drobno bruzdowana, rozgałęziona; liście podwójnie lub potrójniepierzastodzielne; ulistnienie - skrętoległe; kwiatostany - baldachy; korona5-płatkowa; słupek 1; pręcików 5; płatki korony białe, pachnące; owoc -rozłupnia (2 rozłupki). Kwitnie w czerwcu, lipcu i w sierpniu. Rośnie w krajachśródziemnomorskich, w Ameryce Południowej i Łacińskiej. W wielu krajachuprawiany.

Aminek większy - roślina dwuletnia dorastająca do 100 cm wys.; korzeńwrzecionowaty, białawy lub kremowy; łodyga górą rozgałęziona, dęta,wyprostowana i mocna; liście różnokształtne, 2-krotnie pierzastosieczne; dolne- ogonkowe, górne -siedzące lub prawie bezogonkowe; kwiaty w baldachach, białe,5-płatkowe, pachnące; owoc - rozłupnia eliptycznego kształtu rozpadająca się nadwie części. Występuje w rejonie Morza Śródziemnego, w krajach BliskiegoWschodu, w Europie Południowej, w Australii i w Ameryce Pd. i Płn.. Roślinauprawiana w wielu krajach Europy, np. na dużą skalę w Południowej Ukrainie.

Surowiec

Wykorzystuje się owoce aminków - Fructus Ammi (zależnie od gatunkudodaje się do powyższej nazwy - maioris lub visnagae), FP IV. W aptekach i wsklepach zielarskich można nabyć nalewkę z aminka egipskiego - Tinctura Ammivisnagae (25 et 35 g)oraz owoc aminka czyli owoc keli (Herba Lux) – op. 50 g.

Skład chemiczny

Owoce i ziele aminka egipskiego zawierają: piranokumarynę -visnadynę, pochodne furochromonu (kelina - ok. 1%, visnagina - do 0,1%),związki samidynowe, glikozyd - kelininę, kelinol, flawonoidy(np. akacetyna),olejek eteryczny - ok. 0,1-0,2%, kwasy (np. kawowy).

Owoce i ziele aminka większego zawierają: furokumaryny(bergapten,imperatorynę, marmezyninę, pimpinellinę, ksantotoksynę i inne), olejek lotny,psoraleny (8-metoksypsoralen).

Działanie

Aminek egipski wywiera wpływ silnie spazmolityczny (rozkurczowy),hipotensyjny (obniżający ciśnienie krwi); wyraźnie rozszerza naczynia wieńcowe(kelina działa miolitycznie), oskrzela (rozkurcz mięśni), jelita oraz naczynianerkowe, ułatwia oddychanie. Działa dłużej od nitrogliceryny i silniej odaminofiliny.

Aminek większy działa fotouczulająco, zwiększa repigmentacjęskóry.

Wskazania. Aminek egipski: nadciśnienie tętnicze, dychawicaoskrzelowa, dusznica bolesna (angina pectoris), kolka i kamica nerkowa, skurczejelit, żołądka i dróg żółciowych, kamica żółciowa, bolesne miesiączkowanie,kłucie w sercu, utrudnione oddychanie po lekkim wysiłku.

Aminek większy: bielactwo, trądzik młodzieńczy, łuszczyca,łysienie plackowate, atopowe zapalenie skóry, osutka świetlna, liszaj płaski,ziarniak grzybiasty.

Przeciwwskazania. Aminek egipski: niewydolność nerek, obrzęki,hipotonia, niedokrwistość, jaskra.

Działania uboczne: nudności, wymioty, brak łaknienia, pokrzywka,brak snu lub senność; rzadko występują, jedynie po dużych dawkach.

Synergizm. Aminek egipski wzmaga skuteczność innych lekówstosowanych w leczeniu choroby wieńcowej.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie.

·Tinctura Ammi visnagae (Herbapol) - 30-40 kropli 3-4 razy dz. pojedzeniu.

·Kelastmin - płyn (40 g) zawierający między innymi Tinct. Ammi visn. w ilości 16 g (Herbapol) - 3 razy dz.po 60 kropli./obecnie nie produkowany).

·Tinctura Ammi domowej roboty: zmielone owoce w ilości 10 g zalać 200 ml wódki;macerować 14 dni; przefiltrować; zażywać 1-3 razy dz. po 30 kropli.

·Kelicardina - płyn (40 g) firmy Herbapol, zawierający ekstrakt aminkowy wilości 6 g- 40-60 kr. 3 razy dz. (obecnie nie produkowana).

·Odwar aminkowy czyli Decoctum Ammi visnagae – 10 g zmielonych owoców zalać300 ml wody; gotować 5 minut; odstawić pod przykryciem na 20 minut; przecedzić,dopełnić do 300 ml; zażywać 3 razy dz. po 15 ml.

Z aminka większego wyodrębnia się 8- lub 5-metoksypsoralen oraz8-izoamylenoksypsoralen. Substancje te wchodzą w skład leków o następującychnazwach: Oxsoralen (Gerot) – tabl. 10 mg, kaps.10 mg; Psoraderm-5 (Pharmacal, Sunlife) – tabl. 20 mg; Meladinin (Galderma) – tabl. 10 mg, Geralen (Gerot) – kaps. 20 mg, Meladinine(Promedica) – tabl. 10 mg i roztwór do zastosowania miejscowego. Stosuje się jedoustnie oraz w postaci odpowiednich roztworów - miejscowo, po czym skórępoddaje się naświetlaniu lampą kwarcową lub słońcem (metoda PUVA).

Arcydzięgiellitwor (lekarski) - Archangelica officinalis (Hoffm.)

Arcydzięgielnadbrzeżny - Archangelica litoralis (Fr.)

Rodzina- Umbelliferae

Opis

Arcydzięgiel litwor - roślina dwuletnia dorastająca do 150 cm wys.; łodygabruzdowana, mocna, dęta; liście 2-3-krotnie pierzaste, o listkachsercowatojajowatych, brzegiem nierówno piłkowanych; pochewki liściowe rozdęte;kwiaty zebrane w baldachy, owłosione, białozielone lub żółtawozielone, drobne,5-płatkowe; pręcików 5; słupek 1; owoc- rozłupnia rozpadająca się na dwierozłupki. Cała roślina przyjemnie pachnie. Liście dolne są bardzo duże. Rośnieprzy wodach, na glebach wilgotnych lub podmokłych, głównie na pogórzu i wgórach, często uprawiany. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Arcydzięgiel nadbrzeżny - roślina dwuletnia podobna dopoprzedniej, dorastająca jednak do 3 m wys. i o silniejszym zapachu. Rośnie na Pomorzu, nadBałtykiem.

Surowiec

Surowcem są: korzeń, liść i owoc - Radix (FP II et III), Folium etFructus Archangelicae (Angelicae).

Radix Angelicae (Kawon, Herbapol) - w wolnej sprzedaży w aptekachi w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Surowce suszy się w temp. do 50°C.

Skład chemiczny

Korzeń i ziele zawierają: olejek eteryczny w ilości ok. 1%, a wnim felandren, pinen, cymol, kwasy (metylomasłowy, angelikowy i in.); ponadtokumaryny i jej pochodne (bergapten, angelicyna, umbeliferon, umbeliprenina,ostol, ostenol, ksantotoksynę, imperatorynę i in.), garbniki, flawonoidy(archangelon i in.), lakton - pentadekanolid, estry beta-sitosterolu, innekwasy (arachidowy, palmitynowy, walerianowy, kawowy, chlorogenowy, jabłkowy),witaminy, żywice, znaczne ilości skrobi oraz pektyny.

Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny - ok. 1,5% i inne wyżejwymienione substancje.

Działanie

Wyciągi wodne, alkoholowe i olejowe z arcydzięgla wywierają wpływżółciopędny, obniżający ciśnienie krwi, uspokajający, pobudzający trawienie iapetyt poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych (żołądkowych,jelitowych i trzustkowych); ponadto wpływ moczopędny, napotny, rozkurczowy nadrogi moczowe, jelita, żołądek i przewody żółciowe, wiatropędny i słabyprzeciwbólowy oraz silnie rozgrzewający. Zewnętrznie zastosowane: rozgrzewające,znieczulające, poprawiające miejscowe ukrwienie.

Wskazania: zaburzenia trawienne, kolka jelitowa i bóleżołądka, wątroby, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego; bolesne miesiączkowanie,zapalenie przydatków, upławy, brak apetytu, biegunka, zaparcia, kamica żółciowai moczowa, stany zapalne przewodu pokarmowego i układu moczowego, skąpomocz,przeziębienie, choroby zakaźne, choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemianymaterii, zmarznięcie, gorączka, stany zapalne układu oddechowego.

Zewnętrznie: schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustneji gardła, zapalenie spojówek i powiek, łzawienie, świąd oczu, stany ropne oczu,stany zapalne uszu, przetłuszczające się włosy, tłusty łupież, przetłuszczającasię skóra, stany zakażeniowe i zapalne narządów płciowych. Do wcierań przynerwo-, mięśnio- i stawobólach, przy przeziębieniach, nieżytach układuoddechowego, chorobach zakaźnych i ogólnych i zmarznięciu.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

- Napar - 4 razy dz. po 100 ml lub 3 razy dz. po 150 ml przed lubpo jedzeniu. Do lewatyw (niestrawność, parcie na kał,

zapalenie odbytu i jelita grubego) - 150-200 ml doodbytniczo 1 razdz.; płukanka; do okładów i przemywań.

- Odwar - 4 razy dz. po 100 ml; do lewatyw, Płukanek, okładów.

- Tinctura Archangelicae - 1-2 razy dz. po 10 ml lub 4 razy dz. po5 ml; do przemywań, pędzlowań; po rozcieńczeniu (1 łyżka nalewki + 100-150 mlwody) do płukanek i okładów.

- Mel Archangelicae - 4 razy dz. po 1 łyżeczce; dobrze popić.

- Alkoholmel Archangelicae - 4 razy dz. po 5 ml przy kaszlu iprzeziębieniu.

- Pulvis Archangelicae - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki herbacianej.

- Oleum Archangelicae - 1 łyżka 2 razy dz. po jedzeniu oraz dolewatyw (100-150 ml doodbytniczo), wcierań, smarowań, okładów, maseczek,kąpieli olejowych na włosy; jako przyprawa do sałatek, marynat, ryb i zup orazsosów.

- Extractum Archangelicae na wódce - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki;do pędzlowań i przemywań; po rozcieńczeniu (15 ml + 250 ml wody) do okładów ipłukanek.

- Vinum Archangelicae - 15-20 ml 3 razy dz. przed lub po jedzeniu.

W aptekach i w sklepach zielarskich dostępny jest preparatMelisana Benediktinen Melissengeist (Pharma-Zentrale) – płyn, zawierającyekstrakt etanolowy z arcydzięgla (750 mg), imbiru, melisy, goździkowca,cytrynowca i cynamonowca – doustnie 5 ml na cukrze w zaburzeniach trawiennych.Miejscowo do wcierania przy nerwobólach i mięśniobólach.

Arnikagórska - Arnica montana (L.); (!)

Arnikałąkowa - Arnica chamissonis (Less.); (!)

Rodzina- Compositae

Opis botaniczny.

Arnika górska czyli kupalnik - roślina wieloletnia dorastająca do 60 cm wys.; łodygaogruczolona, wzniesiona, pojedyncza; kłącze grube, ukośne, z licznymibrunatnymi korzonkami; liście dolne zebrane w różyczkę, grubawe, odwrotniejajowate lub podłużne, całobrzegie; górne liście siedzące, obejmujące wpółłodygę, z wierzchu owłosione, spodem nagie lub prawie nagie; kwiaty -koszyczki, osadzone pojedynczo na szypułce, złocistożółte, owłosione; owoc -niełupka z puchem kielichowym. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuje bardzorzadko w Polsce i jest pod ochroną. Rośnie w Sudetach, w Karpatach, na Pomorzu,na Śląsku, na Suwalszczyźnie, na Mazurach, w Puszczy Białowieskiej, naPodlasiu, w Bieszczadach. Nie wolno jej pozyskiwać ze stanu naturalnego.Surowiec sprowadzany z zagranicy. Można ją uprawiać na działkach do celówleczniczych i ozdobniczych.

Arnika łąkowa jest bardzo podobna do wyżej opisanej arniki iwprowadzona do uprawy dla celów farmaceutycznych.

Surowiec

Wykorzystuje się kwiat (koszyczek) Arniki - Flos (Anthodium)Arnicae, FP II,III,IV et V. Surowiec zbiera się w I fazie rozkwitu i suszy wtemp. 20-35 C. Anthodium Arnicae /Elanda, Herbapol,Kawon, Herba Lux);(opak. 20, 25 lub 50 g)i nalewkę arnikową - Tinctura Arnicae /Herbapol, Phytopharm, Pampa/; (35, 50 i 100 g) można nabyć w aptekachi w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny

Kwiat arniki zawiera: flawonoidy (astragalinę, luteolinę,3-glukozyd kempferolu, kwercetynę, izokwercytrynę), cynarynę - 0,05%, olejeketeryczny - ok. 0,15%, a w nim tymol, triakontan, tymochydrochinon, esterizomasłowy tymolu i in.; związki trójterpenowe: arnidiol, faradiol,taraksasterol, laktony gwajanowe (arnikolidy), arnifolinę, estry helenaliny,ksantanolidy; irydoid - loliolid, cholinę - ok. 0,1%, betainę, arnifolinę,karotenoidy, kwasy tłuszczowe, kwas galusowy, kw. kawowy, kw. chlorogenowy;poliacetyleny (tridecen-pentain -ok. 0,2%, tridekadien, tetraina). W liściachwystępuje trójmetyloamina.

Działanie: zewnętrznie stosowana działa silnieodkażająco (przeciwgrzybiczo, bakteriobójczo i wirusobójczo orazprzeciwpierwotniakowo), ściągające, lekko drażniąco na skórę i błony śluzowe,silnie przeciwzapalnie, przeciwwywsiękowo (przeciwobrzękowo), uszczelniające naścianki naczyń krwionośnych skórnych (powierzchniowych), przeciwkrwiakowo(przyśpieszają i ułatwiają wsysanie się krwi i wysięków), przyśpieszająco nanaskórnikowanie i gojenie ran, wygładzające na blizny, lekko złuszczająco.

Doustnie działa uszczelniające i wzmacniająco na naczyniakrwionośne, antyagregacyjnie i przeciwzakrzepowo (zapobiega zlepianiu krwinek),przeciwmiażdżycowo, przeciwzawałowo, pobudzająco na krążenie mózgowe ikończynowe, spazmolitycznie, hipotensyjnie (poprzez rozwarcie naczyń obniżaciśnienie krwi), napotnie, nasercowo (pobudzająco na serce), antyseptycznie,ściągające, przeciwzapalnie, pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, wwiększych dawkach - porażająco, pobudzająco na wydzielanie śliny, sokużołądkowego, trzustkowego i jelitowego, żółciopędnie, przeciwgorączkowo,moczopędnie, pobudzająco na oddech oraz korę mózgową (w pewnym sensienootropowo, czyli działanie polegające na poprawianiu wydolności ośrodkowegoukładu nerwowego, poprawieniu zdolności uczenia, myślenia, zapamiętywania ikoncentracji uwagi; wpływ nootropowy arniki widoczny jest po regularnym idłuższym zażywaniu). Zauważyłem też, że kuracja arnikowa znakomicie leczytrądzik młodzieńczy, różowaty, teleangiektazje i pryszcze pojawiające się wokresie miesiączkowania oraz przekwitania.

Leczenie doustne należy zawsze połączyć z leczeniem zewnętrznym -miejscowym!.

Wskazania: zewnętrznie w postaci okładów, pędzlowań,przemywań, smarowań, wcierań i płukanek: rany miażdżone, stłuczenia, krwiaki(podbiegnięcia krwawe, wybroczyny krwawe), trądziki, wrzody, liszaje, liszajce,czyraki, oparzenia, opuchlizny, plamy skórne, rozpadliny, wypryski, ukąszeniaowadów, łuszczyca, łojotok, odparzenia, odleżyny i in.

Doustnie: miażdżyca, zaburzenia pamięci, szum w uszach, zawrotygłowy, zaciemnienia w oczach po schylaniu się, choroby alergiczne, kłucie wsercu, zapalenie żył, zatory (zakrzepy), pękanie i przepuszczalność naczyńkrwionośnych, nadciśnienie, złe samopoczucie, osłabienie, obrzęki, chorobyzakaźne, układu oddechowego i skórne, gorączka (+ inne zioła), zaburzeniakrążenia w kończynach i mózgu, żylaki, bóle kostne i stawowe (znosi je bardzodobrze, zwłaszcza po połączeniu z kwiatem wiązówki), nerwobóle, chorobawrzodowa, reumatyzm, częste zesłabnięcia, duszność, dychawica oskrzelowa,zaburzenia przemiany materii, zatrucia.

Przeciwwskazania: uczulenie na arnikę, zażywanie syntetycznychleków nasercowych. Ciąża!.

Objawy przedawkowania: pieczenie w gardle, w przełyku ibrzuchu (podrażnienie), biegunka, nudności, wymioty, krwiomocz, złesamopoczucie, wysypki skórne, zaburzenia sercowe (bicie serca, kołatanie), bóległowy i karku, utrata przytomności, zapaść, skurcze macicy, bóle (pieczenie)nerek i dróg moczowych, a nawet śmierć!.

Pierwsza pomoc w zatruciu: wywołać wymioty poprzez podanie wody zdużą ilością soli, zażyć 20-30 tabletek węgla lekarskiego (Carbo medicinalis);udać się do szpitala.

Synergizm. Arnikę warto zażywać z rutą, nagietkiem,konwalią, kokoryczką, nawłocią, nostrzykiem i kasztanowcem. Działa wówczasbardzo efektywnie.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

- Napar (1 łyżeczka kwiatu mielonego + 200 ml wrzącej wody; parzyć20 minut; przecedzić) - co 6-8 godz. po 30 ml; jako płukanka jamy ustnej igardła przy stanach zakażeniowych i zapalnych oraz narządów płciowych; dookładów 1-2-godzinnych; do płukania włosów; do przemywań.

- Odwar - zewnętrznie: płukanki, okłady, przemywania (1 łyżeczkasuszu + 250 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić; wodynie uzupełniać). Doustnie nie stosować !.

- Tinctura Arnicae homeopatyczna - 3 razy dz. po 20 kropli w 50 mlwody (max. 25 kr.),

- Tinctura Arnicae sporządzona według naszego przepisu orazapteczna zwykła - 20 kropli 3 razy dz. na czczo (na 1 godz. przed jedzeniem i 2godz. po jedzeniu) w 50 ml wody lub naparu ziołowego; do przemywań roztwór (1łyżka nalewki + 1 łyżka wody przegotowanej), podobnie jak i do okładów; dopędzlowań (np. ropni) w stanie nierozcieńczonym; do płukanek - 15 ml nalewki +150 ml wody.

- Acetum Arnicae - do okładów (1 łyżka octu arnikowego + 50 mlwody), do przemywań i okładów 5 minutowych - 1 łyżka octu + 2 łyżki wody; dopędzlowań - w stanie nierozcieńczonym; do płukanek - 1 łyżka octu + 150 mlwody.

Rp. Mixtura Aricaealtaceti:

Altacet - tabl. 2 szt. (rozpuścić w100 ml gorącej wody i ostudzić),

Tinctura Arnicae - 5 ml

Wymieszać. Stosować do okładów.

Rp. Mixtura Arnicae azulani:

Tinctura Arnicae - 15 ml,

Glicerolum (gliceryna) - 10 ml

Ocet spożywczy - 10 ml

Woda przegotowana - 100 ml

Nalewka krwawnikowa lub Azulan - 5 ml

Zmieszać. Stosować do okładów.

Rp. Mixtura Arnicae hyperici:

Napar arnikowy (lub odwar) - 100 ml

Ocet dziurawcowy (Acetum Hyperici) - 50 ml

Zmieszać. Stosować do okładów.

- Oleum Arnicae - do okładów, wcierań leczniczych (stany zapalnekości, stawów, mięśni i nerwów, opuchlizny, przeziębienie, choroby zakaźne -natrzeć całe ciało i udać się do łóżka), smarowań.

- Gel Arnicae (żel arnikowa sporządza według naszej reguły)

stosować zewnętrznie na skórę.

Rp.Unguentum Arnicae I:

Tinctura Arnicae - 5 ml

Gliceryna płynna - 5 ml

Linomag - maść lub krem - 30 g (czyli całe jedno opakowanie).

Zmieszać według podanej wcześniej reguły.

Działa przeciwzapalnie, przeciwropnie, natłuszczające, odżywczo,przeciwwywsiękowo, opóźnia procesy starzenia skóry, zapobiega plamom ipowstawaniu rozszerzeń naczyń krwionośnych. Dobrze pielęgnuje wargi. Leczywcześniej wymienione schorzenia skórne.

W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są:

1. Maść arnikowa(Elissa, Alpine Herbs); Alpine Herbs dodała do tej maści olejek jałowcowy.

2. Żel arnikowy na skórę(Alpine Herbs), Ulganol (Gemi).

3. Liczne preparatyzłożone, np. Escalar (Hasco-Lek) – maść, Arnical (Herbapol) – płyn, Arnisol(Profarm) – płyn; wszystkie one mają zastosowanie zewnętrzne w leczeniu urazówsportowych, obrzęków, wysięków, wybroczyn krwawych, sińców, czyraków i in.

Babkalancetowata - Plantago lanceolata (L.)

Babkaszerokolistna (większa) - Plantago maior (L.)

Rodzina- Plantaginaceae

Opis

Babka lancetowata - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; kłącze ucięte,drobne, ukośne, pokryte korzonkami wiązkowymi; liście w różyczce, 3-7 nerwowe,całobrzegie lub ząbkowane (nieregularnie i odległe), wydłużone(równowąskolancetowate), do 30 cm dł., ostre, zwężone w długi bruzdowany ogonek;szypułka kwiatostanowa bruzdowana, silnie wydłużona, bezlistna; kwiatostan -kłos kulisty lub wydłużony, gęsty; pręcików 4 o białawych nitkach i żółtawychpylnikach; korona 4-krotna; kwiaty zielonkawe, później brunatne, misterne; owoc- torebka dwunasienna. Kwitnie od maja do czerwca. Roślina pospolita. Rośnie nałąkach, pastwiskach, ugorach, w sadach; lubi gleby niskoazotowe, żyzne, gliniaste.

Babka większa - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; korzeniewiązkowe, białawe wyrastające z krótkiego kłącza; liście w nibyróżyczce,całobrzegie, szerokojajowate, nagie lub słabo owłosione, z wierzchuciemnozielone, od spodu jasne, z widocznymi wiązkami przewodzącymi; nerwacjarównoległa; ogonek liściowy dosyć długi rynienkowaty; kwiatostan - kłos nadługiej i bezlistnej szypułce, walcowaty, zaostrzony; korona 4-krotna; nitkipręcików białawe, później żółtawe, pylniki -fioletowe lub brunatnofioletowe;kwiaty delikatne, zielonawe, żółtawobiałe lub o innych barwach i odcieniach;owoc - torebka 8-16-nasienna. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślinapospolita; rośnie na łąkach, polach, pastwiskach, w sadach; lubi glebywilgotne, żyzne, piaszczysto-gliniaste; stanowiska o niskiej roślinności.

Surowiec

Wykorzystuje się ziele, liść i korzeń - Herba, Folium et RadixPlantaginis. Z babki większej pozyskuje się także całe owoce z nasionami -Fructus Plantaginis. Surowcem farmakopealnym jest liść babki lancetowatej lubzwyczajnej Folium Plantaginis (producenci: Flos, Herba Lux, Herbapol, Kawon) –op. 25 lub 50; FP II,III,IV et V, który można nabyć w aptekach i w sklepachzielarskich.

Wysuszone korzenie są niezmiernie twarde i trudne do zmielenia;dlatego też proponuje je rozdrobnić świeże, zaraz po umyciu. Surowce suszy sięw temp. 20-40°C.

Skład chemiczny

Korzenie (dokładniej mówiąc są to kłącza z korzeniami - Rhizomacum radicibus) zawierają znaczne ilości pektyn, śluzów, adeinę, irydoidy, np.aukubinę, aminy, np. cholinę, enzymy, np. emulsynę, cukrowce, goryczki, kwasy,witaminy, białka, tłuszcze, sole mineralne i inne związki do końca nie poznane.

Ziele, liście babek zawierają irydoidowy glikozyd - aukubinę - ok.1 %, wit.C - 20,7-42,2 mg/100 g, flawonoidy - 0,01-0,02% (np. apigeninę),alkohol 6-wodorotlenowy - sorbitol -1,5%, karoten, garbniki, alkaloidy,katalpol, wit. K, alkohol - mannitol, kwasy (cytrynowy, krzemowy, oleanolowy),pektyny, enzymy proteolityczne, sole (cynku, krzemu, molibdenu, potasu, żelaza,miedzi, magnezu, manganu, sodu, boru, glinu, wapnia, fosforu), cholinę, adeinę,wit. z grupy B, ksantofil i in.

Owoce z nasionami są zasobne w olej tłusty - ok. 20%, w śluzy - do44%, cukrowiec - planteozę - 0,16-0,17% i w białka aleuronowe.

Działanie: przeciwzapalne, moczopędne, antyseptyczne,wykrztuśne, osłaniające, przeciwkaszlowe, przeciwwrzodowe, regulujące przemianęmaterii, trawienie i przyśpieszające gojenie ran oraz naskórnikowanie;tonizujące ogólnie, uodparniające, przeciwwirusowe, pobudzające apetyt iprzeciwobrzękowe.

Owoce ponadto: lekko przeczyszczające.

Kłącza z korzeniami ponadto: likwidują suchy, bolący kaszel,regulują wypróżnienia, żółciopędnie, przyśpieszają gojenie się wrzodów,przeciwkamicze, odtruwające.

Wskazania: choroba wrzodowa, zapalenie żołądka, stanyzapalne dwunastnicy i jelit, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, biegunka;schorzenia skórne; zatrucia, zaburzenia przemiany materii; skąpomocz, kamicamoczowa, stany zapalne nerek i dróg moczowych (+ inne zioła), krwiomocz;osłabienie, obrzęki, kaszel, zapalenie krtani, gardła, jamy ustnej;przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy; nieżyt układu oddechowego (zapaleniepłuc, oskrzeli, tchawicy); choroby alergiczne (wspomagająco).

Zewnętrznie: stany zapalne gałki ocznej, powiek ispojówek, zapalenie narządów płciowych, rany, oparzenia, przetłuszczające sięwłosy (ziele, liście) lub suche i zniszczone włosy (kłącze z korzeniami,owoce), czyraki, ukąszenia owadów, łojotok, łupież, pryszcze, wągry skórne,liszaje, owrzodzenia, stany zapalne uszu.

Przetwory, dawkowanie i stosowanie:

- Napar - 4 razy dz. po 200 ml lub częściej (8 razy w ciągu dobypo 100 ml przy kaszlu, stanach zapalnych gardła, biegunkach); można podawaćniemowlętom; ponadto do płukanek, maseczek, okładów, przemywań.

- Odwar z korzeni (4 łyżki suszu na 300 ml wody; gotować 5 minut)- co 2-3 godziny po 50 ml w kaszlu, stanach zapalnych przewodu pokarmowego,gardła, oskrzeli i płuc oraz krtani, w ostrych biegunkach; lub 4 razy dz. po100 ml; w kuracji dłuższej - 2-3 razy dz. po 100 ml; można podawać dzieciom iniemowlętom; ponadto do przemywań i okładów w przypadku zniszczonej,spierzchniętej i suchej skóry z ogniskami zapalnymi; do leczenia oczu i warg;do lewatyw (150-200 ml płynu o temp. 37°C - doodbytniczo); do płukania narządówpłciowych.

- Odwar z owoców - stosować jak odwar z korzeni.

- Kleik z owoców - dla niemowląt w zaparciach oraz dla dorosłych.

- Tinctura Plantaginis - 4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody lub 8razy w ciągu doby po pół łyżeczki; do przemywań schorzałych miejsc; dopędzlowań; jako płukanka - 1 łyżka nalewki + 150 ml wody.

- Pulvis Plantaginis - 3-4 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczceherbacianej; dobrze popić.

- Mel Plantaginis - 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

- Alkoholmel Plantaginis - jako środek wykrztuśny - co 4 godz. po2 łyżeczki; Jako środek wzmacniający - 2-3 razy dz. po 1 łyżce.

- Vinum Plantaginis - grzane i z miodem - 4 razy dz. po 30 ml;jako środek wzmacniający - 2 razy dz. (rano i wieczorem) -30 ml.

- Succus Plantaginis świeży - 3 razy dz. po 50 ml.

- Succus Plantaginis konserwowany - 3 razy dz. po 15 ml.

- Alkoholatura zimna i intrakt - jako środek wzmacniający -2 razydz. po 10 ml; w chorobach - 3-4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody; do przemywań ipędzlowań schorzałych miejsc; jako płukanka - 15 ml płynu + 150 ml wody.

Rp. Sirupus Plantaginis:

świeży sok z ziela babki lub odwar z korzeni babki - 100 ml

miód naturalny - 100 ml

cukier - 100 ml

sok z jednej cytryny

goździki lub cynamon do smaku

Składniki zmieszać na ciepło. Przechowywać w zimnym miejscu.

Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

- Maceratio Plantaginis - 3 razy dz. po 100 ml.

Rp. SuspensionesPlantaginis:

proszek babkowy -Pulvis Plantaginis - 1 łyżka stołowa,

gliceryna - 5 łyżek,

miód - 2 łyżki,

sok owocowy (dowolny) - 3 łyżki.

Składniki wymieszać. Zażywać 2 razy dz. po 30 ml.

Rp. Maść babkowa Unguentum Plantaginis:

wyciąg alkoholowy z babki - 15 ml,

gliceryna - 15 ml Linomag - krem lub maść - 60 g (lub inne podłożetłuszczowe w tej ilości),

Olejek zapachowy (np. pomarańczowy) - 3 krople.

Składniki wymieszać na ciepło.

Maść babkową stosować do leczenia schorzałych miejsc orazdo pielęgnowania wrażliwej skóry i warg. Leczy znakomicie zapalenie odbytu.

W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są: syropek babkowyPlantagen (Gemi) - płyn, Sirupus Plantaginis (Hasco-Lek)- płyn oraz sok babkowystabilizowany alkoholem (Phytopharm) – płyn. Stosowane są one przy kaszlu,chorobach zakaźnych i przeziębieniu. Sok z babki Succus Plantaginis wartozażywać przy osłabieniu w celu wzmocnienia organizmu i pobudzenia procesówregeneracji.

Babkapiaskowa - Plantago arenaria (W.K.)

Babkapłesznik - Plantago psyllium (L.)

Rodzina- Plantaginaceae

Opis

Babka piaskowa - roślina jednoroczna dorastająca do 40 cm wys.; liścierównowąskie; ulistnienie naprzeciwległe; kwiatostany - kłosy umieszczone wkątach najwyższych liści, długoszypułkowe, krótkojajowate; przysadki nagrzbiecie owłosione, dwie najwyższe i dwie najniższe bez okwiatu, zaś dwieprzednie działki kielicha zrosła, a dwie tylne wolne i orzęsione; koronykwiatowe mają ok. 4 mmdł., jej rurka naga, łatki brunatnawo-białe; owoc - torebka dwunasienna.Kwitnie od czerwca do września. Rośnie na niżu. Lubi gleby piaszczyste.

Babka płesznik - roślina jednoroczna dorastająca do 40 cm wys.; łodyga rozgałęziona;liście równowąskie, brzegiem odlegle ząbkowane; ulistnienie równoległe; kwiatyzebrane w kuliste kwiatostany, brunatne; owoc - torebka pękająca z dwomanasionami barwy brunatnej; korzeń wrzecionowaty. Kwitnie w II połowię czerwca iw lipcu. Rośnie w krajach Europy Zachodniej oraz Południowej. Często uprawianadla celów farmaceutycznych, np. w Indiach, we Francji, w Japonii, w Hiszpanii,a także w Polsce.

Surowiec

Zbiera się nasiona - Semen Psylli. Można je nabyć w sklepachzielarskich (Agropharm, Herbapol). Z upraw i ze stanu naturalnego pozyskuje sięje od sierpnia do października i suszy w normalnej temperaturze.

Skład chemiczny

Nasiona omawianych babek zawierają śluzy (ok. 12%), olej tłusty(ok.3%), aukubinę, garbniki, kwas galakturonowy, skrobię, ramnozę, arabinozę,ksylozę, flawonoidy, białka, sole i in.

Działanie: powlekające (osłaniające), przeciwzapalne,przeciwkaszlowe, lekko przeczyszczające, a po osłodzeniu miodem - wykrztuśne.

Wskazania:

-zewnętrznie - do przemywania oczu (niemowlętom) w celachhigienicznych, do okładów na skórę przy stanach zapalnych, suchości oraz w celujej oczyszczenia; do okładów na oczy przy stanach zapalnych, łzawieniu iprzemęczeniu oraz opuchnięciu; do płukania włosów suchych i zniszczonych oraz wcelach profilaktycznych; do opłukiwania narządów płciowych w stanach zapalnychi podrażnieniu.

-wewnętrznie: choroba wrzodowa, stany zapalne jamy ustnej,gardła, żołądka i jelit; biegunka, zaparcia, zaburzenia trawienia, zażywanieleków syntetycznych mogących uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego; kaszel,chrypka, stany zapalne płuc i oskrzeli.

-wlewy doodbytnicze: świąd, podrażnienie i zapalenieodbytu, parcie na kał w czasie niestrawności oraz biegunki, zaparcia, bolesneoddawanie kału, zapalenie jelita grubego.

Preparaty, dawkowanie stosowanie:

- Napar (2 łyżki nasiona na 200 ml wrzątku) - kilka razy dz. po100-150 ml; można podawać niemowlętom; okłady, płukanki, przemywanie.

- Odwar - stosować jak napar.

- Kleik - podawać niemowlętom przy zaparciach.

- Nasiona moczone w gorącym mleku - łyżeczkami podawać niemowlętom3 razy dz. przy kaszlu i zaparciach.

- Nasiona parzone w naparze rumiankowym - kilka razy dz. po

100-200 ml w zaburzeniach trawiennych, biegunkach i zaparciach;podawać też niemowlętom.

·Maseczka na skórę suchą, pomarszczoną, wrażliwą: 4łyżki nasion babki, 3 łyżki nasion lnu i 4 łyżki kwiatu krwawnika lub rumiankuzalać 2 szkl. wrzącej wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Płatywaty lub płótna moczyć w ciepłym płynie i nakładać na odtłuszczoną skórę;trzymać 40 min., zdjąć, a skórę obmyć w pozostałej nam ilości wywaru, niewycierać lecz pozostawić do wyschnięcia. Maseczka działa nawilżające, odżywczo,przeciwzapalnie, odkażająco, oczyszczająco i wygładzająco.

Bagnozwyczajne — Ledum palustre (L.); (!)

Rodzina- Ericaceae

Opis

Roślina (krzewinka) dorastająca do 150 cm wys., o ostrym,specyficznym (trochę rozmarynowo-muszkatołowym) zapachu; młode gałązki rdzawokutnerowate; liście zimotrwałe, skórzaste, od spodu kutnerowato owłosione, zwierzchu połyskujące, równowąsko lancetowate, z podwiniętymi brzegami; kwiatyskupione w kuliste, szczytowe kwiatostany, białe, różowobiałe lub lekkożółtawe, z dużą ilością pyłku; szypułki kwiatowe długie, kutnerowate; kwiaty5-działkowe, 5-płatkowe, 10-pręcikowe i 1-słupkowe; owoc - torebka zwisająca,podłużna, 5-przegrodowa, z drobnymi, oskrzydlonymi nasionami. Kwitnie w maju, wczerwcu i w lipcu. Rośnie w północnej części niżu, w Sudetach, Wielkopolsce, wKarpatach, W Bieszczadach i w lasach Beskidu Niskiego oraz Podkarpacia. Lubigleby podmokłe, torfowe, mułowe (bagienne). Spotkać go można w mokrych lasach,przy wodach, na mokradłach.

Surowiec

Surowcem jest liść - Folium Ledi pałustris. Liście zbiera sięprzed kwitnięciem lub w I fazie kwitnienia I suszy w temp. 20-40⁰C.

Skład chemiczny

Surowiec zawiera olejek eteryczny — 0,3-2% (składniki: palustrol,mircen, ledol), glikozydy (arbutyna, erykolina, dafnina), substancje żywicowe(mezereina), flawonoidy (m.in. kwercytryna), kwas garbnikowy ledotaninowy,terakserol, kwas ursolowy, garbniki i in.

Działanie

Bagno wywiera silny wpływ farmakologiczny na organizm zwierzęcy.Zewnętrznie zastosowany działa miejscowo znieczulająco (przeciwbólowo),rozgrzewająco, odkażająco i poprawia krążenie. Wewnętrznie działa odkażająco,napotnie, rozgrzewająco, przeciwreumatycznie, moczopędnie, wykrztuśnie,trawiennie, żółciopędnie i rozkurczowo. Wybitnie uspokaja. Doskonale odkaża nietylko przewód pokarmowy, ale również drogi moczowe i układ oddechowy. Rozkurczamięśnie gładkie tchawicy i oskrzeli (ułatwiając oddychanie) oraz przewodupokarmowego.

Wskazania: zewnętrznie - zapalenie nerwów, mięśni i stawów(postrzał, bóle pleców itd.), zmarznięcie, łojotok i choroby z nim związane(trądzik, stany zapalne), choroby skórne ropne (czyraki, krosty), wirusowe (np.opryszczki) oraz grzybicze, owrzodzenia, liszaje, wypryski, ukąszenia owadów,zmiany troficzne. Mazidło, nalewkę czy olej palustrowy polecam wcierać w całeciało przed udaniem się do łóżka podczas chorób zakaźnych, nieżytów układu oddechowegoi przeziębienia.

Wewnętrznie (oprócz wyżej wymienionych schorzeń): reumatyzm,artretyzm, kaszel, katar, choroby zakaźne typu grypy, świnki, czy anginy,dychawica oskrzelowa, skąpe krwawienia miesiączkowe, skąpomocz, obrzęki, bólepięt i podeszw (homeopatia), zakażenia dróg moczowych, zaparcia, dreszcze,wyczerpanie nerwowe.

Przeciwwskazania: uczulenie na roślinę po zażyciu doustnym lubzastosowaniu zewnętrznym (nie dotyczy pyłku, który wywołuje u każdego kichaniei katar, a nawet zawroty głowy!); krwiomocz, ciąża, wymioty, biegunka.

Objawy zatrucia: rozwolnienie, oszołomienie, drętwienie kończyn,krwiomocz, podrażnienie i pieczenie w brzuchu oraz w gardle, złe samopoczucie,nudności i wymioty, odruchy wstrętu, wysypka skórna. Po zastosowaniu zewnętrznym(objaw uczulenia): świąd, pieczenie skóry, pęcherze lub wyprysk z płynemsurowiczym.

Pierwsza pomoc: podać zatrutemu wodę z solą w celu wywołaniawymiotów; zażyć 20 tabletek węgla leczniczego; udać się do szpitala.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

·Napar - w kaszlu i katarze oraz przeziębieniu - 4 razy dz. po 15ml; w innych schorzeniach - 2-3 razy dz. po 30-50 ml; do płukania jamy ustnej,gardła, narządów płciowych i włosów; do przemywań i okładów. Przy stosowaniudoustnym osłodzić miodem lub sokiem owocowym.

·Tinctura Ledi palustris - 4 razy dz. po pół łyżeczki; doprzemywań, pędzlowań; jako płukanka - 15 ml nalewki + 150 ml wody; do wcierań wskórę oraz we włosy.

·Alkoholmel Ledi palustris - 4 razy dz. po 5 ml.

·Oleum Ledi palustris - do wcierań w skórę i smarowań schorzałychmiejsc; doustnie - 2 razy dz. po 1 łyżeczce.

·Linimentum Ledi palustris - wcierać w bolące miejsce 2 razy dz. poczym owinąć je bandażem elastycznym:

Rp. Mazidło palustrowe

Oleum Ledi palustris - 15 ml

Nalewka miętowa (krople miętowe) - 3 ml

Gliceryna płynna - 20 ml

Spirytus salicylowy kosmetyczny - 5 ml

Amoniak w proszku(do pieczenia) czyli kwaśny węglan amonowy - 1lekko czubata łyżeczka herbaciana.

Sp. Olej palustrowy zmieszać z gliceryną, następnie wsypać amoniakdo pieczenia, ucierać aż do połączenia, po czym wlać pozostałe składniki. Przedużyciem wstrząsnąć lub mocno zamieszać. W trakcie mieszania amoniaku powstająmałe bąbelki gazu (gazowy amoniak) co jest zjawiskiem normalnym. Lekprzechowywać w szczelnym naczyniu. Mazidło bardzo skuteczne.

Uwaga! Żadnych przetworów z bagna nie podawać doustnie dzieciomponiżej 13 r ż. Można je natomiast stosować zewnętrznie.

Barszczzwyczajny - Heracleum sphondylium (L.)

Barszczłąkowy czyli syberyjski - Heracleum sibiricum (L.)

Rodzina- Umbelliferae

Opis

Barszcz zwyczajny - roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; korzeń długi,rozgałęziony; kłącze krótkie, żółtawe lub białe, pachnące; łodyga dęta,szorstko owłosiona, w górze rozgałęziona, żeberkowana, mocna; liście dolne bardzoduże, pierzasto-dzielne, z 2-3 parami podłużnie jajowatych odcinków bocznych ipierzastowrębnym odcinkiem szczytowym, owłosione; pochwy liściowe duże,rozdęte; ogonki liściowe rynienkowate; liście górne trójklapowe; odcinki dolnejpary krótkoogonkowe lub siedzące; odcinki górnej pary pierzastowrębne, nierównoząbkowane; kwiaty skupi one w duże baldachy, 15-20-promieniowe; kwiaty białelub różowe; płatki niejednakowe, o brzeżnych kwiatów baldacha płatkipromienisto wydłużone; pokryw brak lub 2; pokrywki liczne, lancetowate;zalążnia owłosiona; owoc - rozłupnia, eliptyczna, jajowato-okrągła,spłaszczona; rozłupki oskrzydlone (wąsko!), wydłużone. Kwitnie od czerwca dopaździernika. Lubi gleby wilgotne, azotowe. Znaleźć go można w lasach, napolanach, przy rzekach i strumieniach, w zaroślach i na wysokich łąkach. Rośniepospolicie w okolicach Baranowa i Sandomierza, w Zamojskiem, wpołudniowo-zachodniej części naszego kraju, w Małopolsce, w części środkowejPolski oraz w górach, w Bieszczadach i w lasach Beskidu Niskiego.

Barszcz syberyjski - roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys., podobna bardzodo barszczu zwyczajnego. Jedynie kwiaty są inne, a mianowicie żółtawozielone,drobniejsze; płatki prawie równej długości; pokryw brak, pokrywki szybko odpadają;zalążnie nagie (!). Kwitnie w lipcu. Rośnie w lasach, w zaroślach i na łąkach;pospolity w północnej, północno-wschodniej i środkowej części Polski, naPodkarpaciu pospolity.

Uwaga! W ostatnich latach (gdy to pisałem byływczesne lata 90) powstał pewien problem, który dotyczy barszczy i wymagapewnego wyjaśnienia. Otóż w drugiej połowie lat siedemdziesiątych sprowadzonodo Polski nowy gatunek barszczu, a mianowicie Heracleum sosnowsky (Manden.).Był on powszechnie uprawiany przez WOPR-y jako zielonka na kiszonki (wydajnośćwynosiła ok. 800-1000 kwintali z hektara). W naszym klimacie okazała się tojednak roślina nieprzydatna, ba - nawet niebezpieczna dla zwierząt(podrażnienie przewodu pokarmowego, biegunka, nudności, krwotoki wewnętrzne) itym samym dla ludzi (zapalenie skóry, pęcherze wypełnione płynem surowiczym,zapalenie spojówek, katar, kichanie itd.). Zatem rośnie on w okolicach PGR-ówitp. ośrodków rolniczych (przede wszystkim), ale z pewnością rozprzestrzeni sięna innych terenach. Zatem, jeżeli ktoś decyduje się na zbiór barszczu zw. isyberyjskiego do celów leczniczych musi je odróżnić od barszczu sosnowskiego,który wydziela drażniące substancje, a nie jest to rzeczą łatwą. Barszczelecznicze wykazują dużą zmienność i rozpadają się na liczne podgatunki,chemotypy, rasy regionalne trudne do oznaczenia. Barszcz sosnowskiego dorastado 300 cmwys.; łodyga głęboko podłużnie bruzdowana, z rzadka owłosiona (mocniejowłosione są ogonki liściowe); dolne liście w zarysie trójkątne; górne -pierzaste złożone, zaopatrzone w pochewki; kwiatostan - gęsty baldach; kielich5-ząbkowy; korona 5-płatkowa, biała; słupek 1; owoc - rozłupnia z dwomarozłupkami. Baldachy są ogromne, co rzuca się szczególnie w oczy.

Surowiec

Surowcem jest liść, korzeń i owoc - Folium, Radix et FructusHeraclei sphondylii sive Fol., Rad. et Fr. Sphondylii Surowce suszy się w temp.do 40°c. Korzenie można suszyć w temperaturze ok. 60^o C.

Skład chemiczny

Surowce zawierają olejek eteryczny (owoce - do 3%; liście i korzeń- ok. 0,2-0,3%), flawonoidy (dużo rutyny), związki kumarynowe, aminokwasy–argininę i glutaminę, ponadto bergapten, karoteny, żywice, pimpinellinę,sfondynę, umbeliferon, izopimpinellinę, liczne sole, kwasy i witaminy.

Działanie: fotouczulające, wykrztuśne, trawienne,wiatropędne, przeciwzapalne, odkażające, uspokajające, żółciopędne, odżywcze iwzmacniające, moczopędne; uszczelniające naczynia krwionośne.

Wskazania: kaszel (suchy), przeziębienie, chorobyzakaźne, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia trawienia, nieżytydróg oddechowych i płuc, biegunka, nerwica żołądka. Właściwości fotouczulającemogą być wykorzystane w leczeniu trądziku i łuszczycy (picie naparu istosowanie zewnętrzne). Znany zielarz W. Poprzęcki zaleca barszcz na wrzodyskórne oraz ropnie.

Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę, krwawabiegunka, krwiomocz.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

·Napar - 3-4 razy dz. po 100 ml; w kaszlu i nieżytach układuoddechowego - co 4 godz. po 50 ml; płukanka - stany zapalne jamy ustnej igardła oraz narządów płciowych; okłady, przemywania.

·Pulvis Heraclei (liść, owoce lub korzeń) - 3 razy dz. po półłyżeczki.

·Cutipulvis Heraclei (korzeń!) - do zasypywania ran, owrzodzeń,mokrych wyprysków.

·Mel Heraclei - 4 razy dz. po 1 łyżce w kaszlu lub jako lek wzmacniający.

·Extractum Heraclei na wódce: do pędzlowań i przemywań schorzałychmiejsc; doustnie - w kaszlu - 4-6 razy dz. po 20 kropli w 50 ml wody lub mlekaz miodem, w innych schorzeniach - 3 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody;płukanka, do okładów po rozcieńczeniu - 15 ml ekstraktu + 200 ml wody.

·Alkoholmel Heraclei - jako środek wzmacniający i wykrztuśny - 3-4razy dz. po 15 ml.

Barwinekpospolity - Vinca minor (L.); (!)

Barwinekzielny - Vinca herbacea (W.K.); (!)

Rodzina- Apocynaceae

Opis

Barwinek pospolity czyli mniejszy - roślina wieloletnia mającapostać krzewinki dorastającej do 60 cm wys.; łodygi wiotkie, pełzające, zakorzeniające się,w części górnej wzniesione; liście zimozielone, eliptyczne, połyskujące,skórzaste, krótkoogonkowe; ulistnienie równoległe; kwiaty pojedyncze,wyrastające z kątów liści, 5-płytkowe, niebieskie; pręcików 5; słupek 1; koronao rurce nieco lejkowatej; owoc - mieszek wielonasienny. Kwitnie od kwietnia domaja. Roślina występuje w lasach, w zaroślach, na polanach. Można ją spotkać naniżu, w górach, na pogórzu (Podkarpacie), w lasach Beskidów i PogórzaStrzyżowsko-Dynowskiego, Kotliny Krośnieńskiej. Barwinek nie jest już takpospolity jak dawniej. Często jest jednak uprawiany w ogródkach.

Barwinek zielny - krzewinka o łodygach płożących się lecz niepuszczających korzeni w węzłach i nagich; liście dolne jajowate lubjajowatowydłużone; liście górne lancetowate, kwiaty niebieskofioletowe,5-płatkowe; działki orzęsione. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie na łąkach,polanach, zboczach i leśnych drogach. Występowanie regionalne wymaga zbadania.Prawdopodobnie można go spotkać w południowo-wschodniej części naszego kraju.Niekiedy uprawiany w ogrodach w celach ozdobniczych.

Surowiec

Ziele - Herba Vincae lub raczej liść - Folium Vincae. Suszy się jew temp. ok. 60°C.

Skład chemiczny

Barwinek zawiera alkaloidy indolowe (vinkamina czyli minorina,vincyna, winkaminaryna), zw. eburnaminowe), goryczkę, garbniki, kw. ursolowy,sole, witaminy, leukoantodyjanidynę, pektyny, flawonoidy i in.

Działanie: obniżające ciśnienie krwi,przeciwkrwotoczne, wzmacniające, przeciwbólowe, antylaktacyjne,przeciwbiegunkowe, odtruwające, przeciwmiażdżycowe, poprawiające krążeniemózgowe i wieńcowe, wzmacniające serce, przeciwcukrzycowe.

Wskazania: zawroty i bóle głowy, szum w uszach, kłopoty zpamięcią, miażdżyca, choroba wieńcowa, osłabienie serca, osłabienie, mlekotok,biegunka, niestrawność, nadmierne i bolesne krwawienia miesiączkowe, krwotokiwewnętrzne, stany zapalne skóry, jamy ustnej i gardła, nadciśnienie, cukrzyca.

Preparaty,dawkowanie, stosowanie:

- Odwar - 3razy dz. po 30 ml;

- Napar - 3razy dz. po 30 ml;

- TincturaVincae - 3-4 razy dz. po 40 kropli;

- IntractumVincae - 3-4 razy dz. po 30-40 kropli;

W aptekach można nabyć gotowe preparaty z barwinka, np. Vincamine(doustnie - 10-20 mg co 8-12 godzin): Vincarutine (z dodatkiem rutyny) firmyPharbiol – kaps. 20 mg winkaminy; VincaminRatiopharm - tabl. powl. 10 mg, tabl. 20 mg, tabl. retard 30 mg i 60 mg;Vincafor (Pharmapharm) – kaps. 30 mg; Pervincamine (Synthelabo) – kaps. 20 mg.Wymienione leki poprawiają przepływ krwi przez naczynia mózgowe, i podaje sięje w zaburzeniach ukrwienia mózgu, spowodowanych udarem i urazem mózgu,zmianami miażdżycowymi; w stanach skurczowych naczyń mózgowych, w zmianachnaczyń oka i błędnika. Zwiększają one równocześnie podaż tlenu dla mózgowia, comoże być wykorzystane w leczeniu osób często słabnących.

Bazyliapospolita - Ocinum basilicum (L.)

Rodzina- Labiatae

Opis

Roślina jednoroczna dorastająca do 50 cm wys. ocharakterystycznym aromacie; łodyga prosta, rozgałęziona; korzeń wiązkowy;liście jajowate, jasnozielone; ulistnienie - równoległe; kwiaty drobne,białawe, różowe, czerwonawe lub żółtawe, zebrane na szczytach pędów w postacikłosów (wyrastają z kątów listków szypułkowych), zrosłopłatkowe, dwuwargowe,ułożone na szypułce naokoło. Owoc - rozłupnia z czarnymi, lepkimi kulistymirozłupkami. Kwitnie od czerwca do późnej jesieni. Roślina uprawiana.

Surowiec

Zbiera się ziele w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do 40°C. Herba Basilici - wsprzedaży w sklepach zielarskich i spożywczych. Olejek bazyliowy dostępny wsklepach zielarskich i w aptekach (Pollena Aroma).

Skład chemiczny

Ziele zawiera ok. 1% olejku eterycznego (a w nim: eugenol,linalol, cyneol, kamforę, metylochawikol, alfa-pinen, karwakol, pinen),garbniki - do 5-6%, flawonoidy, saponiny (ok. 0,13%), kw. kawowy, kw.cytrynowy, kw. rozmarynowy, kwasy tłuszczowe, glikozydy, goryczki, liczne solei witaminy.

Działanie: głównie pobudzające wydzielanie śliny, sokużołądkowego, trzustkowego, jelitowego i żółci, ponadto wiatropędne, odkażające,wykrztuśne, przeciwzapalne, napotne, mlekopędne, pobudzające ośrodeknaczynioruchowy, ogólnie tonizujące.

Wskazania: zaburzenia trawienia, brak apetytu, lekkiebóle brzucha, nieżyty zatok i układu oddechowego.

Przeciwwskazania: ciąża

Preparaty,dawkowanie i stosowanie:

·napar - 3-4 razy dz. po 100-150 ml;

·odwar - 3-4 razy dz. po 100 ml; płukanka; do okładów;

·Tinctura Basilici - 3-4 razy dz. po 5-10 ml; do przemywań iwcierań;

·Oleum Basilici naszej produkcji - 2-3 razy dz. po 1 łyżce (napobudzenie apetytu); jako przyprawa do potraw (zup, sosów, mięs itd.); dowcierań (w całe ciało lub miejscowo w chorobach zakaźnych, przeziębieniowych, wnieżytach układu oddechowego i po przemarznięciu; nerwobóle, bóle mięśniowe) iokładów na ropnie oraz rany (owrzodzenia).

·Olejek eteryczny bazyliowy: 1-3 razy dz. po 2-3 krople na miodzielub w mleku przy nieżytach układu oddechowego, przeziębieniach, zaburzeniachtrawiennych, skąpych miesiączkach i blednicy. Nie stosować przy nadmiernymmiesiączkowaniu i w ciąży.

Berberys zwyczajny - Berberis vulgaris (L.)

Rodzina- Berberidaceae

Opis

Krzew dorastający do około 2 m wys., ciernisty, o szarej korze; gałązkikanciaste; liście jajowate lub eliptyczne, brzegiem ząbkowane, owłosione,osadzone na króciutkich gałązkach; kwiaty żółte, w zwisających gronach, podotknięciu pręciki wykonują ruch w stronę słupkowia; owoc - czerwona, wydłużonajagoda. Kwitnie od maja do czerwca. Krzew można spotkać przy polach uprawnych,w lasach, w zaroślach, na wzgórzach i polanach. Rozpowszechniony bardzonierównomiernie w całej Polsce. Na niektórych terenach roślina wyjątkoworzadka! (wbrew powszechnie panującemu mniemaniu).

Surowiec.

Surowcem jest kora - Cortex Berberidis i korzeń - RadixBerberidis, które jednak można z nadwyżką zastąpić gałązkami (2-3-letnimi) -Frondes Berberidis. Ponadto wykorzystuje się liść i owoc berberysu - Folium etFructus Berberidis. Liście należy zbierać przed lub w czasie kwitnieniarośliny.

Skład chemiczny.

Owoce zawierają kwas jabłkowy (6,5%), kw. cytrynowy (ok. 5-6%),wit. C - ok. 70 mg/100 g, cukry - ok. 7%, flawonoidy, barwniki (antocyjany,ksantofile), sole mineralne, alkaloidy, gorycze, garbniki, pektyny, kwas winowyi in.

Liście, gałązki, kora i korzenie zawierają garbniki, kwasy ialkaloidy: berberynę i barbaminę (berbaminę) - ok. 2-3% (przeciętnie -1-1,5%.

Działanie: silnie żółciopędne, rozkurczowe,antybiotyczne, ściągające (przeciwbiegunkowe), krwiotamujące.

Owoce działają orzeźwiająco, wzmacniająco, wykrztuśnie,moczopędnie, odtruwające i przeciwgorączkowo.

Wskazania (owoce): choroby przeziębieniowe, kaszel, gorączka,osłabienie, zatrucia, choroby skórne, zaburzenia przemiany materii.

Wskazania (liść, kora, korzeń, gałązki):upławy, nadmierne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne narządów płciowych,żółtaczki, niewydolność wątroby, kamica żółciowa, zastoje żółci, po wycięciupęcherzyka żółciowego, bóle wątroby, choroby trzustki i bańkiwątrobowo-trzustkowej, nieżyt żołądka i jelit, zaburzenia przemiany materii,choroby dziąseł, nadciśnienie.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

- napar (liście, owoce) - 100-150 ml 3-4 razy dz.;

- odwar (kora, gałązki, owoce, korzeń) - 100 ml 2 razy dz.;ponadto do płukania jamy ustnej i gardła oraz narządów płciowych przy stanachzapalnych i zakażeniowych; do okładów i przemywań. W chorobach dziąseł(krwawienia, odstawanie od zębów) stosować płukankę z odwaru owocowego ijednocześnie pić ten odwar 4 razy dz. po 150 ml z miodem.

- Tinctura Berberidis - 3-4 razy dz. po 5 ml; do pędzlowań iprzemywań aft, liszajców, owrzodzeń, ran, oparzeń, ropni, pryszczy, opryszczek,mokrych wyprysków, zajadów itd.; jako płukanka - 1 łyżka nalewki na 100-150 mlwody; przyrządzą się ją ze wszystkich surowców;

- Alkoholmel Berberidis (nalewka owocowa + miód) - 3-4 razy dz. po1 łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, nieżytach układu oddechowego i osłabieniu;

·Succus Berberidis (z owoców) - 3-4 razy dz. po 100-150 ml;

·Sirupus Berberidis (z owoców) - 3-4 razy dz. lub częściej po 1łyżce.

Bertramlekarski - Anacyclus officinarum (Hayne);(!)

Bertramszarolistny czyli dalmacki (maruna!) - Pyrethrum cinerariaefolium (Trev.);(!)

Rodzina- Compositae

Opis

Obie rośliny są do siebie bardzo podobne.

Rośliny dwu- lub wieloletnie, wytwarzające w pierwszym roku życiarozetkę liści. W następnych latach wyrastają rozgałęzione pędy dorastające do50-100 cmwys.; liście podwójnie i potrójnie pierzasto-sieczne; odcinki 2-3 łątkowe,szarawe, od spodu owłosione; kwiaty - koszyczki do 1 cm średnicy, osadzonepojedynczo na szypułkach; płatki kwiatowe (języczki) białe, od spodu zczerwonawym nalotem; środki kwiatowe (rurki) żółte; owoc - niełupka, wąska,żółtobrunatna, oskrzydlona, do 0,6 cm szer.. Kwitną od czerwca do lipca. Rośliny częstouprawiane w ogródkach. Niekiedy są nazywane złocieniami !.

Surowiec

Pozyskuje się korzeń i kwiat (koszyczek) maruny - Radix et Flos(Anthodium) Anacycli (Pyrethri). Surowce suszy się w temp. do 40° C.

Skład chemiczny

Maruny zawierają olejek eteryczny - 0,3-0,5%, alkohole (np.phyrethrol), alkaloidy (pyretryny I i II, cyneryny i yasmoliny), cholinę,inulinę - ok. 30%, stachydrynę, żywicę, kwasy (chryzantemowy i pyretrowy),sole. Surowce zawierają około 0,5-1% pyretryn (do 1,5%).

Działanie: przeciwbólowe, przeciwrobacze, owadobójcze.

Wskazania: pasożyty (glisty, owsiki, tasiemce, wszy,pluskwy, pchły, świerzbowce, swędziki, skórożarłoczki), bóle żołądka, bólenerwowe.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

- odwar (1 łyżka suszu na 200 ml wody - gotować 5 minut) -3 razydz. po 100 ml i jednocześnie lewatywa (100 ml płynu doodbytniczo o temp. 38 C); po 6 godzinachzastosować lek przeczyszczający w postaci następującej mieszanki ziołowej:

Rp. Mieszanka przeczyszczająca - przeciwrobacza

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kora lub owoc trzmieliny - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka

Zmieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować;odstawić na 30 minut; przecedzić.

Wypić 200 ml. Jako środka przeczyszczającego można też użyćwyciągu glicerynowego z glistnika, mniszka, perzu, lepiężnika czy nasturcji, atakże samej gliceryny (dzieci ważące 20-30 kg - 20-30 g, dorośli - 30-60 g - z sokiem cytrynowym;dla małych dzieci oblicza się - 1 g gliceryny na każdy 1 kg masy ciała, np. gdydziecko waży 15 kg- 15 ggliceryny, zawsze po wymieszaniu z sokiem). W chorobach żołądka pije się 100 mlodwaru 2-3 razy dz.

- Pulvis Pyrethri - 3 razy dz. po tyle proszku ile mieści się nakońcu łyżeczki (max. 1/3 łyżeczki) od herbaty; dobrze popić. Stosować przynerwobólach i wyczerpaniu nerwowym.

- Tinctura Anacycli (na korzeniu) - 3 razy dz. po 30-40 kropli w50 ml wody; do wcierań w stanie nierozcieńczonym przy wszawicy i innychpasożytach (np. kleszcze, świerzbowce); do spryskiwania przedmiotów pokrytychowadami lub roztoczami (w przypadku porażonych roślin stosować opryskiwanieodwarem (mocnym) lub opylanie proszkiem marunowym);

- Acetum Anacycli - do wcierań w miejsca zawszone (zwilżone włosyzmoczyć nierozcieńczonym octem marunowym i nakryć folią na 2 godziny po czymspłukać w naparze, odwarze lub w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki z tejrośliny; w razie potrzeby zabieg powtórzyć); do opryskiwania miejsc pokrytychowadami. Octem anacyklowym zwalczać też kleszcze i świerzby.

- Roztwory (ocet - 1 łyżka leku na 200 ml wody, nalewka -1 łyżkana 200-250 ml wody) stosować do płukania narządów płciowych zakażonychpasożytami; można do tego celu stosować też mocne napary i odwary.

·Gel Anacycli ad usum externum (galaretka marunowa do użytkuzewnętrznego) - stosować doodbytniczo (podgrzać do temp. 36°C i wprowadzić przy pomocygruszki do otworu odbytowego 100-150 ml płynnej galaretki), dopochwowo i naskórę (porażone przez roztocze lub owady miejsca pokrywać galaretką co 2godziny).

Bezczarny - Sambucus nigra (L.)

Rodzina- Caprifoliaceae

Opis botaniczny

Krzew lub drzewko dorastające do 6 m wys.; korowina jasnoszara,spękana; młode gałązki zielone; liście na ogół 5-listkowe (pierzaste złożone);listki lancetowate, wydłużone, brzegiem ząbkowane lub piłkowane, zaostrzone;przylistki ząbkowane, jajowate, zaostrzone, szybko odpadające; kwiaty tworząkwiatostan baldachokształtny, duży; płatki korony białe, żółtawe lub różowawe;pręcików 5; słupek 1; zalążnia 3-kbmorowa; owoc - pestczak, elipsoidalny,kulisty, czarny, błyszczący.

Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie w zaroślach, zagajnikach, wsadach, w lasach, przy polach i rzekach. Pospolity w całej Polsce. Roślinaposiada charakterystyczny zapach.

Surowiec

Materiałem zielarskim są: liść, kwiatostan, kora i owoc - Folium,Inflorescentia, Cortex et Fructus Sambuci nigrae. Liście pozyskuje się od majado czerwca. Bezsensowne jest oddzielanie kwiatów od szypuł na których sąosadzone. Wartościowe są całe baldachy. Korę można pozyskiwać przez cały rok.Owoce należy wysuszyć w temp. około 60-80°C, pozostałe zaś surowce w temp. 20-40°C.

Flos et Fructus Sambuci - w wolnej sprzedaży w aptekach i wsklepach zielarskich (opak. 20, 25 i 50 g; FP I, II, III, IV et V). Producenci:Kawon, Herba Lux, Herbapol, Herba Salus, Herba Victus.

Skład chemiczny

Owoce posiadają glikozyd - sambunigrynę, kwasy (chinowy,chlorogenowy, jabłkowy- 1,18%, szikimowy), węglowodany - ok. 6%, witaminy zgrupy B, wit. C i H, karoten, sole - ok. 1%, pektyny - 3,5%, garbniki - ok. 6%,antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjaniny,3-sambubiozydo-5-glukozyd cyjanidyny). W owocach jest około 60-100 mg wit.C w 100 g.

Liście posiadają znaczne ilości wit. C, bo około 200-300 mg w 100 g, ponadto karoten -0,014 mg, aldehyd glikogenowy i heksanowy, olejek eteryczny, sambunigrynę - ok.0,11%, alkaloidy (sambucyną, chryzanteminę), garbniki, śluzy, kwasy, sole.Kwiaty zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, flawonoidy (kwercetynę, rutynę,kempferol), kwasy (kawowy, masłowy, p-kumarynowy, walerianowy, jabłkowy,chlorogenowy, ferulowy), garbniki, zw. aminowe (amyloaminę, etyloaminę,izobutyloaminę, cholinę), śluzy, sambunigrynę (glikozyd cyjanhydrynowy),alkaloidy (?), beta-amyrynę, alfa-amyrynę, lupeol, cykloartenol, lipidowce,różnego rodzaju estry, sole, witaminy (wit. C - 80-90 mg/100 g),glukozę,saponiny i in.

Kora bzu czarnego bogata jest w garbniki, saponiny, żywice,cholinę, sytosterol, kwasy, sole, olejek eteryczny, glikozydy i alkaloidy; jejskład wymaga zbadania.

Działanie

Kwiat: wykrztuśne, przeciwzapalne, odkażające,przeciwropne, napotne, odtruwające, przeciwgorączkowe, moczopędne,przeciwobrzękowe, rozkurczowe, rozgrzewające, uspokajające, nasenne (w stosunkudo dzieci), uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne,przeciwmiażdżycowe, ogólnie wzmacniające, przedłużające działanie witaminy C,regulujące przemianę materii.

Owoc: regulujące wypróżnienia lub lekko przeczyszczające,wzmacniające ogólnie, napotne, przeciwgorączkowe, odtruwające organizm,moczopędne, przeciwbólowe (w przypadku nerwo- i mięśniobóli), żółciopędne, rozkurczowe.

Liść: lekko przeczyszczające, przeciwkaszlowe, wykrztuśne,powlekające (osłaniające), żółciopędne, pobudzające wydzielanie śliny i sokużołądkowego oraz apetyt, wzmacniające ogólnie i naczynia krwionośne,moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwreumatyczne, “czyszczące krew” zeszkodliwych substancji, regulujące metabolizm, odkażające.

Kora: silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwartretyczne,silnie przeciwgorączkowe, napotne i odtruwające, żółciopędne,przeciwreumatyczne, przyśpieszające przemianę materii, ściągające, odkażające,przeciwkamicze (układ moczowy).

Wskazania:

Kwiat: przeziębienie, grypa, odrą i inne chorobyzakaźne, gorączka, kaszel, zmarznięcie, stany zapalne gardła, nieżyt zatok,choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, nieżyt żołądka i jelit,zapalenie migdałków, pękanie naczyń krwionośnych (plamice), miażdżyca,zaburzenia trawienne, zatrucia, choroby skórne, rekonwalescencja, zaburzeniametaboliczne. Zewnętrznie (jednocześnie stosować doustnie): stany zapalne gałkiocznej, spojówek i powiek, przemęczenie, opuchnięcie i łzawienie oczu, pękanienaczyń w oku, stany ropne oczu, zapalenie skóry i narządów płciowych, upławy,ropnie, rany, liszaje, wrzody.

Owoc: zaparcia, stany ozdrowieńcze, gorączka, przeziębienie,choroby zakaźne, kaszel, bóle nerwowe, nieżyt oskrzeli i krtani, skąpomocz,zatrucia, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego (lek wspomagający !), chorobyalergiczne.

Liść: zaparcia, zaburzenia przemiany materii, kamica żółciowai moczowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, kaszel,przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, nieżyt żołądka, zgaga, chorobawrzodowa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby uczuleniowe,reumatyzm, dna, zatrucia, kora: obrzęki, kamica moczowa, zapalenie nerek i pęcherzamoczowego, skąpomocz, krwiomocz, białkomocz, ropomocz, otyłość, gorączka,zatrucia, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, reumatyzm, dna, zastojeżółci.

Przeciwwskazania: nudności i wymioty.

Preparaty, dawkowanie, stosowanie:

odwar (kora, owoce!) - 100-150 ml (z kory) - 150-200 ml (z owoców)2-3 razy dz. (w gorączce - 4-6 razy dz. po 100 ml); owoce gotować nie dłużejjak 5 minut, a otrzymany wywar polecam osłodzić miodem; korę gotować 10-15minut, odstawić i trzymać pod przykryciem 30 minut po czym przefiltrować.

- napar (z liści i kwiatów) - 100-150 ml 2-3 razy dz.; w chorobachostrych - 150-200 ml 3-4 razy dz.; napar kwiatowy można osłodzić miodem;ponadto stosować jako płukankę i do okładów na skórę oraz oczy (10 minutowezmieniane co 5 minut);

- sok (z owoców) - 50 ml 3-4 razy dz.;

- Sirupus Sambuci nigri (z kwiatów świeżych) - 2 łyżki 3-4 razydz.;

- Mel Sambuci nigri z pyłkiem kwiatowym: zebrany pyłek ze świeżychkwiatów zmieszać z miodem (1 łyżeczka pyłku na 2 łyżki miodu naturalnego) i zażywać3-4 razy dz. przy kaszlu, chorobach zakaźnych, przeziębieniowych i przyosłabieniu;

- Tinctura Sambuci nigri (liść, kwiat, kora): do pędzlowań iprzemywań schorzałych miejsc (rany, oparzenia, owrzodzenia itd.

Uwagi! Świeżych owoców nie wolno zjadać. Nadają się one tylko dospożycia po zagotowaniu. Jeżeli z owoców przyrządza się marmoladki, kompoty,galaretki, dżemy, wina to należy oddzielić od nich pestki (przecieranie przezsito, cedzenie itd.). Pestki z owoców nie mogą dostać się do naszych żołądków,gdyż tam pod wpływem pewnych enzymów wydzielają szkodliwy kwas cyjanowodorowy.Sam sok i miąższ z owoców jest bardzo wartościowy i zupełnie nieszkodliwy(bezpieczny) zarówno dla małych dzieci jak i osób starszych wiekiem. Bezpiecznesą także wyciągi z owoców (wodne, octowe, alkoholowe) “zagotowane”, gdyż wysokatemp. rozkłada szkodliwe substancje. Wyciągi z kwiatów bzu czarnego można zpowodzeniem podawać niemowlętom. Liście i korę bzu można stosować w leczeniudzieci, które ukończyły 1 rok (12 msc. życia).

Bez hebd- Sambucus ebulus (L.)

Bezkoralowy - Sambucus racemosa (L.)

Rodzina- Caprifoliaceae

Opis

Bez hebd - krzewinka wieloletnia dorastająca do ok. 2 m wys. o charakterystycznym,mocnym zapachu; pędy bruzdowane, rozgałęzione, lekko owłosione; liścienieparzysto-pierzasto-sieczne, 5-9-listkowe; listki brzegiem piłkowane,zaostrzone, lancetowate, wydłużone; przylistki jajowate, ząbkowane; kwiatyzebrane w baldach, barwy białawej, żółtawej lub różowawej; owoc - elipsoidalny,czarny, połyskujący pestczak. Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie w lasach, wzaroślach, na polach, w starych sadach, w parkach, na wyrębach. Roślina częstowystępuje w południowej i w południowo-wschodniej części naszego kraju, napogórzu i Lubelszczyźnie.

Bez koralowy (kalinka) - krzew dorastający do ok. 3 m wys.; gałązkijasnobrunatne; liście 3-7 listkowe, nieparzysto-pierzasto-sieczne; listkibrzegiem piłkowane, zaostrzone, lancetowate, wydłużone lub podłużnieeliptyczne; kwiaty zebrane w baldachokształtne kwiatostany lub kształtuwiechowatego, zbite, początkowo barwy zielonawej, później białawe lub żółtawe;owoce zebrane w jajowate (wiechowate) lub baldachokształtne grona, czerwone(pestkowce). Kwitnie od kwietnia do maja. Występuje w lasach, przy rzekach, wzaroślach, przy polach. Pospolity w południowym regionie Polski.

Surowiec

W lecznictwie wykorzystuje się; kwiat, owoc i liść - Flos, Fructuset Folium Sambuci ebuli (hebdu) vel racemosae (kalinki). Z hebdu pozyskuje sięteż niekiedy korę - Cortex Sambuci ebuli. Owoce suszy się w temp. 60-80°C. Liście i kwiaty w temp.20~40°c. Korę należy pozbawić wody w temp. ok. 60° C.

Skład chemiczny

Korzeń, kora, liście i owoce hebdu zawierają olejek eteryczny wilości ok. 0,075%, saponiny, garbniki, kwasy (ursolowy, chlorogenowy,szikimowy, kawowy, siarkowy), sole (siarczki, siarczany, węglany, octany,szczawiany), alkaloidy (?), glikozyd - sambunigrynę, flawonoidy. Kalinkaposiada w swych organach dużo kwasu ursolowego, saponiny, garbniki, glikozydyfenolowe,, nitrylozydy, alkaloidy (sambucynę), emulsynę, sole i in. Owocezawierają ok. 3% cukrów, ok. 2% kwasów organicznych, kwas askorbinowy - ok.30-50 mg/100 g, pektyny, karoten, antocyjaniany (np. chryzanteminę). Składchemiczny obu gatunków wymaga dokładniejszego sprawdzenia.

Działanie: głównie napotne, przeciwgorączkowe,moczopędne, odtruwające, przeczyszczające, wykrztuśne, odkażające, żółciopędne,przeciwreumatyczne, przeciwartretyczne, przeciwzapalne, uspokajające,pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, przeciwrobacze i przeciwobrzękowe.Stare źródła podają, że obie rośliny regulują przemianę materii i działająprzeciwbólowo.

Wskazania: zaparcia, skąpomocz, kamica moczowa iżółciowa, zastoje żółci, gorączka, przeziębienie, otyłość, reumatyzm, dna,obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, bóle nerwowe, nieżyt układu oddechowego.

Przeciwwskazania: nudności, biegunka.

Preparaty, dawkowanie, stosowanie:

·odwar (kora, owoc, korzeń) gotowany 10 minut - 100 ml 3 razy dz.;w gorączce - 50 ml 4 razy dz.; odwar z owoców osłodzić miodem; stosować jako płukankęi do okładów na rany, owrzodzenia, liszaje i ropnie.

·napar (liść, kwiat) - 50 ml 3-4 razy dz. (z kwiatów - max. 100 ml4 razy dz.), można z miodem; do płukania jamy ustnej i gardła przy stanachropnych i zapalnych.

Część II b

Głównie na podstawie:

Henryk Różański

Poradnik Fitoterapii

Krosno 1990-1994

Maszynopis zeskanowano

Dokument i receptury chronione prawamiautorskimi

---

Bezkoralowy (kalinka) - Sambucus racemosa (Caprifoliaceae)

Opis

Krzew dorastający do 3 m wys.; liście nieparzysto-pierzastosieczne o 5-7odcinkach; odcinki podłużne, eliptyczne, ostro zakończone, brzegiem piłkowanejliście rozwijają się równocześnie z kwiatami; przylistki drobne, odpadające;kwiatostany kulistawe lub jajowate, zbite, wierzchowate; kwiaty najpierwzielonawe, później żółtawobiałe; owocostany mają postać zbitej wiechy (złożonegrono); owocem jest czerwony pestkowiec. Kwitnie od kwietnia do maja. Występujew lasach i w zaroślach, Rośnie dziko w całej Polsce.

Surowiec

Surowcem jest owoc bzu koralowego - Fructus Sambuci racemosae.Zbiera się tylko dojrzałe owoce i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp.8O^o C. Cennym surowcem są świeże owoce, z których można przyrządzaćsoki, syropy oraz marmoladki.

Skład chemiczny

Owoce zawierają cukry - ok. 3%, kwasy organiczne - ok. 2%,karoten, kwas askorbinowy - ok. 20-50 mg/100 g, kwas ursolowy, garbniki,alkaloidy, pektyny i glikozyd charakterystyczny dla rodzaju Sambucus.

Działanie i zastosowanie

Sok i syrop stosuje się przy chorobach przeziębieniowych, wgorączce, w chorobach zakaźnych, w skąpomoczu i w niektórych chorobach skóryzwiązanych z zaburzeniami przemiany materii. Odwar działa podobnie jak syrop isok, to znaczy: napotnie, przeciwgorączkowo, słabo moczopędnie, wykrztuśnie,reguluje metabolizm i wypróżnienia.

Odwar z owoców: 2-3 łyżki suszu zalać 2 szkl. wody; gotować 3min.; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić kilka razydziennie po 150-200 ml; dzieci zależnie od wieku - 50-100-150 ml.

Rp. Sok lub syrop z owoców bzu koralowego-kalinki

3-4 kgowoców umyć i zasypać 3-4 szkl. cukru i pod przykryciem pozostawić na 5-8godz.; następnie owoce gotować we własnym soku przez 15 minut; uzyskany sokprzecedzić przez nylonowe sito i na gorąco osłodzić do smaku; jeżeli na każdy 1 litr soku damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop.Sok lub syrop przelać do butelek lub słoiczków i poddać pasteryzacji przez 20minut w wodzie o temp. 80-90 C.Przechowywać w ciemnym i chłodnym miejscu. Pozostałą nam masę owocową przetrzećprzez sito nylonowe aby otrzymać przecier, który należy dosłodzić do smaku irównież poddać pasteryzacji. Sok lub syrop dolewać do herbaty lub pić poodpowiednim rozcieńczeniu z wodą przegotowaną.

Uwagi ! Surowych owoców nie wolno zjadać. Nie wolno konsumowaćprzetworów zawierających pestki owoców.

Biedrzeniecanyż - Pimpinella anisum (Umbelliferae)

Opis

Roślina jednoroczna; łodyga 15-50 cm wys.; owłosiona, rzadkonaga, górą rozgałęziona; liście dolne okrągławo-nerkowate, nacinano ząbkowane;środkowe 3-5-sieczne, o listkach jajowatych, nacinano ząbkowanych, górne liście2-3-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach lancetowatych; najwyższe 3-dzielne;kwiaty białe; owocem jest niewielka sercowato-jajowata rozłupnia. Kwitnie odlipca do sierpnia. U nas uprawiana w ogródkach i na działkach.

Surowiec

Surowcem jest owoc anyżu - Fructus Anisi, FP II,III,IV i V. Owoce(Herbapol, Phytopharm, Kawon, Zioła Lecznicze Boguccy) można kupić w sklepachzielarskich i w aptekach (opak. 25 i 50 g) lub pozyskać z własnej uprawy.

Skład chemiczny

Owoce anyżku zawierają 1-5% olejku eterycznego, 28% tłustego oleju(kw. oleinowy - 56%, kw. petroselinowy - 23,56%, kw. palmitynowy - 3,25%, kw.linolowy - 17,16%), węglowodany, białkowce, cholinę i śluzy.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z anyżu działają wiatropędnie, przeciwskurczowo, napotnie,mlekopędnie, wykrztuśnie, uspokajająco; wzmagają wytwarzanie soku żołądkowego,upłynniają zalegającą wydzielinę śluzową w drogach oddechowych, działająsekrolitycznie. Wodne wyciągi z anyżu można podawać niemowlętom, są bezpiecznei nieszkodliwe. Regulują trawienie, likwidują wzdęcia, znoszą bolesne skurczeżołądka i jelit, ułatwiają niemowlęciu zaśniecie. Matki karmiące powinnyrównież pić odwar z owoców, z którego pewne substancje przenikają do mleka działającpotem bardzo korzystnie w organizmie niemowlęcia.

Odwar: 2 łyżki grubo zmielonych (np. w młynku do kawy) owocówanyżkowych zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut podszczelnym przykryciem; przecedzić; posłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po150-200 ml; dzieci - 100-150 ml kilka razy dz. Błędem jest (zwyczajnemarnotrawstwo) zalewanie wodą całych owoców.

Napar mleczny: 2 łyżki owoców zalać 200 ml wrzącego mleka;odstawić na 15 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić kilka razy dz. po150-200 ml; dzieci - 100-150 ml; niemowlęta - 2-3 łyżki mlecznego wyciągu 2-4razy dz. W razie zaburzeń trawiennych podawać niemowlętom i dzieciom wodnywyciąg z owoców i bez miodu.

Rp. Mieszanka ARP

Owoc anyżku - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Kwiat wrzosu lub pierwiosnka - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody lub mleka(zależnie od potrzeby); odstawić na 15 minut; przecedzić; jeżeli to jestwskazane (np. przy kaszlu, katarze, zapaleniu płuc, przeziębieniu, chorobachzakaźnych) posłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżkinaparu wodnego (zaburzenia trawienne) lub mlecznego (przy innych - wiadomychschorzeniach.

Miód anyżkowy - Mel Anisi: suche owoce zmielić w młynku do kawy nabardzo drobny proszek. Na każdą łyżeczkę proszku dać 2 łyżki miodu i 10 kropligliceryny lub wódki; wymieszać to wszystko starannie. Zażywać 3-4 razy dz. po 1łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, osłabieniu, katarze, grypie itd. Małymdzieciom podaje się 1-2 łyżeczki takiego miodku.

Nalewka anyżowa - Tinctura Anisi: pół szkl. grubo zmielonychowoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razydz. po 1 łyżeczce lub max. 1 łyżce na miodzie lub w mleku (przy zaburzeniachtrawiennych w wodzie). Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki nalewki w gorącym mlekulub w wodzie przegotowanej 3-4 razy dz.

Alkoholmel Anisi: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu; wymieszać.Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać mleko gorące dobrze osłodzonetym przetworem.

Olej anyżowy - Oleum Anisi: pół szkl. grubo zmielonych owocówanyżku zalać 200 ml gorącego oleju jadalnego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.Dla lepszego trawienia zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce. Stosować do wcierańleczniczych (przeziębienie, choroby zakaźne, postrzał, reumatyzm, zmarznięcie,mięśniobóle; chore miejsca nacierać przed snem i rano; przy chorobach ogólnycholej wcierać w szyję, klatkę piersiową, brzuch, w stopy oraz w plecy), ponadtoużywać jako przyprawę do zup, sosów, mięs, ryb, sałatek.

Wyciąg glicerynowy: 3 łyżki grubo zmielonych owoców zalać 60 g

gliceryny i 1 łyżką wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować.Otrzymany przetwór wymieszać z 2 łyżkami soku dowolnego. Zażywać 1-2 razy dz.po 3-4 łyżki w razie zatwardzenia połączonego z zaburzeniami trawiennymi (wzdęciami,bólami brzucha, uczuciem pełności w brzuchu itd.).

Do kąpieliaromatycznych i leczniczych (reumatyzm, schorzenia dróg oddechowych, zmęczenie,bezsenność) używa się odwar z korzeni lub z ziela suszonego, zebranego zwłasnej uprawy po pozyskaniu z niego owoców.
1 szkl. suszu zalać 3 lwody; gotować 10 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić i wlać do wannynapełnionej wodą do połowy.

Oczywiściedo kąpieli można użyć również olejku anyżowego – patrz strona:

http://www.rozanski.henryk.gower.pl/fitofarmakologia.htm

Biedrzeniecmniejszy i biedrzeniec większy - Pimpinella saxifraga et Pimpinella maior (Umbelliferae)

Opis

Biedrzeniec mniejszy to roślina wieloletnia bardzo często spotykanana suchych zboczach, na łąkach, na polanach oraz w suchych lasach i wzaroślach; lubi gleby kamieniste; łodyga górą prawie bezlistna, podłużniekreskowana, bez głębokich bruzd, wyprostowana, walcowata, gałęzista, krótkoomszona; liście pojedynczo pierzastodzielne; odcinki odziomkowych liścikolistojajowate, niepodzielone, brzegiem ząbkowane, siedzące, wrębne lubdzielne; odcinki górnych liści pierzastodzielne, o odcinkach drugiego rzędurównowąskich lub lancetowato-równowąskich; baldachy o 10-15 cienkichszypułkach; pokryw i pokrywek brak; korona biała; płatki owłosione, na brzegachorzęsione; rozłupki nagie, wyraźnie z boków spłaszczone, złączone ze sobą wąskąpowierzchnią. Kwitnie od czerwca do września.

Biedrzeniec większy występuje na niżu i w górach, jako roślinawilgotnych zarośli, skrajów lasów, łąk i ziołorośli. Bylina, 1 m wys. o łodydze dętej ostrobruzdowanej, górą rozgałęzionej; korzeń wrzecionowaty, rozgałęziony, o ostrymspecyficznym zapachu i piekąco-ostrym smaku; liście odziomkowe ogonkowe,pojedynczo, czasem podwójnie pierzaste, o 2-4 parach listkówpodłużnojajowatych, długości do 7 cm; liście łodygowe drobniejsze, pochwiaste; kwiatybiałe, rzadziej różowawe, w baldachach; rozłupnia podwójna, dł. do 3,5 mm.

Surowiec

Surowcem są: korzeń oraz liście - Radix et Folium Pimpinellae.Korzenie wykopujemy wiosną, późnym latem lub w Jesieni; szybko myjemy, osuszamyi kroimy wzdłuż na paski; suszymy w normalnej lub w podwyższonej (otwartypiekarnik ogrzany do temp. 60-70°C)temperaturze. Jeśli chodzi o liście to zbieramy je w czasie kwitnienia rośliny;najlepiej nanizać je na nitki i suszyć zawieszone, gdyż lubią się zaparzać ipociemnieć. Suche surowce (ściśnięte w dłoni kruszą się z trzaskiem irozsypują) należy zmielić i rozdrobnione przechowywać w szczelnych słojach.

Skład chemiczny

Surowce zawierają olejek eteryczny - do 0,5%, a w nim pochodnekumaryny: pimpinellina, izopimpinellina, bergapten i umbeliferon; ponadtożywice, garbniki, kwasy organiczne, węglowodany, białkowce i saponiny.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z surowców działają wykrztuśnie, rozkurczowo,przeciwastmatycznie, moczopędnie, antyseptycznie, żołądkowo i rozgrzewająco.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układuoddechowego, chrypka, skąpomocz, stany zapalne pęcherza moczowego i cewkimoczowej, niestrawność, wzdęcia, kurcze jelitowe, choroby skórne (trądziki,łuszczyca), zastoje i niedostateczne wydzielanie żółci, zaburzeniamiesiączkowania (nieregularne i skąpe), upławy (jednocześnie stosowaćnasiadówki), nerwice wegetatywne, dychawica oskrzelowa, utrudnione oddychanie,kaszel.

Przeciwwskazania: ciąża (w dużych dawkach mogą spowodowaćskurcze macicy i poronienie !).

Napar: 2 łyżki suchych zmielonych liści lub korzeni zalać 400 mlwrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml;dzieci: 1 r. ż. - 1 łyżka, 3 r. ż. (ok. 15 kg) - 40 ml, 7 r. ż. (ok. 24 kg) - 60 ml, 10 r ż. (ok. 29 Kg) - 80 ml, 15 r. ż. -140 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki korzeni zaleć 2 szkl. wody; gotować 5 minut;odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Napar mleczny: 2 łyżki korzeni zalać 2 szkl. wrzącego mleka;odstawić na 15 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić jak napar wodny.

Nalewka biedrzeńcowa - Tinctura Pimpinellae: pół szkl. korzeni lubliści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz.po 1 łyżeczce (przy nerwicach zażywać 1 łyżkę nalewki 1-2 razy dz. w 50 mlwody) na wodzie lub mleku.

Alkoholmel Pimpinellae: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu;wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce jako środek wzmacniający iwykrztuśny. Dzieciom osłodzić tym przetworem gorące mleko.

Rozcieńczoną nalewką (1 łyżka nalewki na 150 ml wody) lub wodnymiwyciągami z surowców płukać jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych. Ześwieżego korzenia można przyrządzie intrakt i stosować jak nalewkę (pół szkl.świeżego zmielonego surowca zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni;przefiltrować).

Do wcierań leczniczych (mięśniobole, nerwo- i stawobóle,przeziębienie, nieżyty dróg oddechowych, zmarznięcie, choroby zakaźne) stosowaćolej biedrzeńcowy - Oleum Pimpinellae (pół szkl. suchego lub świeżego korzeniazalać 200 ml gorącego oleju, np. słonecznikowego; wytrawiać 14 dni;przefiltrować). Przy chorobach ogólnych nacierać olejem: stopy aż po kostki,plecy, brzuch, klatkę piersiową i szyję, 2 razy dz.

Olej biedrzeńcowy jest znakomitą przyprawą do różnych potraw(sałatki, potrawy mięsne).

Bluszczykkurdybanek - Glechoma hederaceae (Labiatae sive Lamiaceae)

Opis

Bluszczyk kurdybanek występuje pospolicie w miejscach cienistych,na przydrożach, na wzgórzach, w ogrodach, w zaroślach i w lasach, często rośniewraz z przetacznikami. Można go znaleźć w całym kraju. Roślina wieloletnia, do 40 cm dł.; łodyga z rzadkaowłosiona, pełzająca lub wspinająca się, z długimi ulistnionymi rozłogami,gałęzista; liście 1-4 cmdł.; ulistnienie równoległe-krzyżowe; liście dolne kolistonerkowate; liściegórne kolistosercowate, wszystkie ogonkowe, brzegiem karbowane; kwiaty wjednostronnych nibyokółkach po 1-3 w kątach liści; kielich o ząbkachtrójkątnych, szydlastych, z ukośnym 5-ząbkowyra wycięciem; ząbki 2-3 razykrótsze od korony; korona niebieskofioletowa, fioletowa lub spłowiała; górnawarga płaska 2-dzielna; dolna warga w gardzieli ciemnopurpurowa, kropkowana;środkowa łatka dolnej wargi - sercowata, płaska, całobrzega, większa odbocznych; owoc - rozłupnia odwrotnie jajowata. Kwitnie od kwietnia do lipca.

Surowiec

Surowcem jest ziele - Herba Glechomae (dawne nazwy to HerbaHederae terrestris seu Glechomae hederaceae).

Ziele pozyskujemy ze stanu naturalnego lub ze sklepu zielarskiego.Surowiec zbieramy w czasie kwitnienia rośliny lub w początkach kwitnienia(maj). Suszymy w normalnej temperaturze. Suche i rozdrobnione zieleprzechowywać w szczelnych słojach.

Skład chemiczny

Ziele kurdybanka zawiera gorycze terpenowe (marubinę, glechominę),żywice, olejek eteryczny - ok. 0,06%, garbniki - ok. 6-7%, saponiny, cholinę,woski, flawonoidy, sole mineralne, kwasy (winowy, jabłkowy, octowy, bursztynowyi in.), witaminy, fermenty i prawdopodobnie alkaloidy (zdania podzielone natemat występowania tych związków w bluszczyku, zważając jednak na jegodziałanie farmakologiczne należy przypuszczać, iż zawiera on znacznie więcej dodziś nie zbadanych ciał czynnych).

Działanie i zastosowanie

Kurdybanek działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie,tonizująco ogólnie, rozkurczowo, wykrztuśnie; wzmacnia odporność immunologicznąorganizmu co można wytłumaczyć tym, że kurdybenek wzmaga leukopoezę, a co zatym idzie zwiększa liczbę leukocytów (białych ciałek krwi) we krwi co jestbardzo wyraźne; przyśpiesza tętno poprzez wzmacniający (kardiotoniczny) wpływna serce; reguluje wypróżnienia i przemianę materii, zwiększa zapotrzebowanieorganizmu na tlen poprzez przyśpieszenie oddechów (oddychanie staje sięgłębokie i pełne, a zarazem odbywa się szybciej); zwiększa wydzielanie sokużołądkowego, śliny i soku trzustkowego; polepsza trawienie; usuwa z organizmuszkodliwe produkty przemiany materii. O kurdybanku napisali bracia C. i K.Bauhinowie oraz Hildegarda. Dawniej uważano, że bluszczyk odpędza “siłynieczyste”.

Wskazania: mała liczba leukocytów we krwi (np. przyagranulocytozie), mała odporność na choroby (osłabiony układ immunologiczny),choroby układu oddechowego (zakażenia, stany zapalne, katar, kaszel), astma,duszności, zawroty głowy i szum w uszach, choroby skórne, kamica moczowa iżółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby, skąpomocz, skurcze jelitowe iżołądka, zaburzenia trawienia (wzdęcia, odbijanie, burczenie i przelewanie wjelitach, zła perystaltyka jelit), niedokwaśność treści żołądka, brak apetytu,zaparcia, zaburzenia metaboliczne, biegunki, przeziębienie, gorączka, chorobytrzustki.

Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3 kg - 8-9 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 7 kg - 20 ml, 3-4 razy dz.;dzieci: 1 r. ż. (ok. 9-10 kg)- 25 ml, 3 r .ż, - 40 ml, 7 r. ż, (ok. 24 kg) - 68 ml, 10 r. ż. (ok. 32 kg) - 90 ml, 15 r. ż. (ok.54 kg) -154 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka kurdybankowa - Tinctura Hederae: pół szkl. suchego zielazalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub mleka osłodzonego miodem.

Intrakt - Intractum Glechomae: pół szkl. świeżego ziela przemielonegoprzez maszynkę zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; macerować 10 dni;przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci: 3 r. ż. - 2 ml, 7 r. ż. -3 ml, 10 r. ż. - 4 ml, 15 r. ż. - 7-8 ml, w 50 ml wody lub w mleku osłodzonymmiodem.

Alkoholmel Hederae: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 mlmiodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom osłodzić tymprzetworem mleko gorące i podawać 3-4 razy dz.

Syropek kurdybankowy - Sirupus Hederae. Świeże ziele przepuścićprzez sokowirówkę w celu uzyskania soku. Do 100 ml soku wlać 100 ml miodu,wsypać 100 ml cukru, dodać kilka lasek cynamonu lub wanilii oraz sok z 1 małejcytryny; wymieszać to wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Dzieciompodawać 2 łyżeczki tego preparatu 4 razy dz. Działa on wybitnie wzmacniająco iwykrztuśnie.

Miód bluszczykowy: suche ziele zmielić w młynku do kawy na drobnyproszek. Na każdą 1 płaską łyżeczkę proszku dać 2 łyżki miodu oraz 10 kropliwódki lub gliceryny; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać1-2 łyżeczki miodu 3-4 razy dz.

Zawiesina bluszczykowa: na każdą 1 łyżkę czubatą sproszkowanegoziela dać 5 łyżek gliceryny, 3 łyżki miodu i 2 łyżki dowolnego soku owocowego,wszystko wymieszać. Przed zażyciem wstrząsnąć zawiesiną. Zażywać 2-3 razy dz.po 3 łyżki przy osłabieniu, chorobach zakaźnych, zaparciach, kaszlu, otyłości izaburzeniach trawiennych.

Rp. Mieszanka GTUC

Ziele bluszczyka kurdybanka - 2 łyżki

Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka

Liść (ziele) pokrzywy - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawićna 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci; 1 r. ż. - 30 ml, 3r. ż. - 40 ml, 7 r. ż. - 68 ml, 10 r. ż. - 90 ml, 15 r. ż. - 154 ml, 4 razy dz.

Wskazania: obniżona odporność organizmu na choroby,zbyt mała ilość limfocytów we krwi, zatrucie organizmu, skąpomocz, zaburzeniatrawienne, choroby wątroby, nerek i pęcherzyka żółciowego oraz trzustki,skurcze żołądkowe i jelitowe, zaparcia, ogólne osłabienie, choroby zakaźne,skórne, obrzęki, zaburzenia metabolizmu.

Bobrektrójlistkowy - Menyanthes trifoliata (Menyanthaceae)

Opis

Bylina o grubym pełzającym kłączu; liście duże, trójlistkowe, olistkach odwrotnie jajowatych; kwiatostany groniaste na bezlistnych, do 30 cm wys. szypułkach;kielich o 5 w dole zrośniętych działkach; korona delikatna, nieco mięsista,biała lub różowawa, lejkowata, do połowy długości podzielona na 5 łatek,pokrytych od strony wewnętrznej soczystymi włoskami; pręcików 5; słupek 1; owocemjest torebka. Rozpowszechniony w całej Polsce; rośnie na mokrych łąkach, nabagnach, w wilgotnych jasnych lasach i w rowach.

Surowiec

Surowcem jest liść - Folium Menyanthidis, FP III, IV i V; dawnanazwa brzmi Folium Trifolii fibrini (aquatici). Surowiec /Herba Lux, Herbapol,Kawon, Zioła Lecznicze Boguccy) można nabyć w sklepach zielarskich i w aptekach(opak. 25 i 50 g)lub pozyskać ze stanu naturalnego. Liście zbiera się w maju i czerwcu. Suszysię je w normalnej temp., potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania.Można także wykorzystywać całe ziele bobrka - Herba Menyanthidis.

Skład chemiczny

Ziele i liście zawierają glikozyd goryczowy (ok. 1%) zwanymenyantyną oraz meliantynę, hyperozyd, rutozyd, trifoliozyd, alkaloidy(gencyaninę, gencyanidynę, gencyalutynę), garbniki, kwasy organiczne(protokatechowy, kawowy), karoten, saponiny, pektyny, sole jodu, manganu iżelaza.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela i liści działają uspokajająco, przeciwgorączkowo,żółciopędnie, antyseptycznie, przeciwzapalnie; wzmagają wydzielanie sokużołądkowego i trzustkowego, pobudzają łaknienie i trawienie. Działanie towystępuje po 30 minutach po zażyciu leku. Należy dodać, że ziele bobrka pobudzaprzemianę materii.

Wskazania: brak łaknienia, atonia jelit, brak żółci,zaburzenia trawienia, niedobór jodu, zaburzenia metabolizmu, zdenerwowanie,żółtaczka, niedokrwistość, ogólne osłabienie, kurcze jelitowe, bóle brzucha,zaburzenia miesiączkowania, zaparcia, choroby skórne (trądziki, łuszczyca),gorączka, upławy.

Napar: 2 łyżki ziela lub samych liści zalać 2 szkl. wrzącej wody;odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po lub przed jedzeniem po50-100 ml; dzieci: 1 r. ż. - 12 ml, 3 r. ż. - 21 ml, 7 r. ż. -- 34 r. ż., 10 r.ż. - 45 ml, 15 r. ż. - 50-70 ml, 2-3 razy dz.

Nalewka bobrkowa - Tinctura Menyanthidis: pół szkl. ziela lubsamych liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody przegotowanej.

Nalewką przemywać tłustą skórę z trądzikiem; może one wyleczyćwiele innych chorób dermatologicznych.

Proszek: suche liście zmielić w młynku do kawy na drobniutkiproszek. Zażywać 2-3 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić.

Bodziszek- Geranium (Geraniaceae)

Opis

1. Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum - roślina ospecyficznym, mocnym, przyjemnym zapachu; łodyga prosta, gałęzista, czerwonawa,w węzłach zgrubiała, odstająco gruczołowato owłosiona; liście pierzasto-sieczne3-5-dzielne; odcinki podwójnie pierzasto-sieczne, szczytowy -długoogonkowy; boczne- prawie siedzące; ulistnienie równoległe; szypułki kwiatowe w kątach liści,2-kwiatowe; działek kielicha 5, przytulonych, owłosionych, długoościstych;płatków korony 5, jasnopurpurowych, z 3 białymi paskami, odwrotnie jajowatych,1-2 razy dłuższych od działek kielicha. Roślina dwuletnia dorastająca do 30-50 cm wys. Kwitnie od czerwcado września. Owoc - rozłupnia 5-krotna, rozłupki z ością. W Polsce bardzopospolity na niżu i w górach do 1700 m n.p.m. Występuje w wilgotnych, cienistych lasach, wzaroślach, w ziołoroślach, na zboczach, przy rzekach, przy drogach, w sadach.

2. Bodziszek krwisty czyli czerwony - Geranium sanguineum -roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga szeroko rozgałęziona,odstająco i długo owłosiona; liście dolne 7-dzielne; odcinki liściowe 3- lubwięcej dzielne; odcinki ostatniego rzędu równowąskolancetowate, prawiecałobrzegie; szypułki jednokwiatowe; kwiaty duże jasnopurpurowe lub fioletowe;płatki szerokie, odwrotnie jajowate, na szczycie wycięte, 2 razy dłuższe od działekkielicha; owoc - rozłupnia. Kwitnie od maja do lipca. Występuje w suchychzaroślach, w lasach, na słonecznych zboczach, przy drogach; pospolity w całymkraju.

Do celów leczniczych nadają się także: bodziszek łąkowy - Geraniumpratense; łodyga wyprostowana, gałęzista, w górze odstająco gruczołowatoowłosiona; liście 7-dzielne, o odcinkach rombowych, pierzastowrębnych,ząbkowanych; kwiaty po 2 lub więcej na szypułkach; szypułki gruczołowatoowłosione, po przekwitnięciu w dół odgięte; działki z 3 wiązkami przewodzącymi,krótsze od płatków; płatki szerokojajowate, duże, niebieskie lub liliowe; nitkipręcików u nasady szerokojajowate, w pozostałej części nitkowato zwężone; wys.do 100 cm;kwitnie od czerwca do września, występuje w całej Polsce; rośnie na łąkach, wlasach, na miedzach, po przydrożach, na zboczach i w ziołoroślach, i wreszciebodziszek drobny -Geranium pusillum - roślina roczna dorastająca do 50 cm wys.; łodyga rozesłana;liście 7-9- dłoniastodzielne; odcinki jajowatoklinowate; kwiaty różowe lubjasnofioletowe, po przekwitnięciu w dół odgięte; działki kielicha zakończonekrótką ością; płatki korony odwrotnie jajowate, słabo wycięte, u nasadyorzęsione; pręcików 10; kwitnie od maja do sierpnia; roślina pospolita w całymkraju.

Wszystkie opisane bodziszki mają takie same właściwości lecznicze.

Surowiec

Surowcem jest ziele i korzeń - Herba et Radix Geranii. Są tosurowce niefarmakopealne, czyli nie objęte przez naszą FP, nie można ich kupićw aptekach czy w sklepach zielarskich, trzeba je samemu zebrać ze stanunaturalnego lub z własnej uprawy. Ziele zbiera się w czasie kwitnienia,rozkłada pojedynczą warstwą na siatkach lub papierach (można je też zawiesić nasznurku), suszy w przewiewnym miejscu, w normalnej temperaturze, potem mieli iprzesypuje do szczelnych opakowań. Korzenie wykopuje się wiosną lub jesienią.

Skład chemiczny

Ziele zawiera flawonoidy, olejek eteryczny, garbniki ok. 5%),gorycze (np. geraniinę), alkaloidy, glikozydy, kwasy organiczne (walerianowy,winowy, octowy, kawowy), witaminy, np. wit. C - 100 mg/100 g, sole mineralne,aktywne enzymy i barwniki. Korzenie zawierają aż 44% garbników.

Działanie i zastosowanie

Bodziszki działają przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie,odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie; wzmagają wydzielanie sokówtrawiennych, zwiększają apetyt, ułatwiają trawienie, leczą biegunki,uszczelniają naczyńka krwionośne; działają też uspokajająco.

Wskazania: wzdęcia, niestrawność, choroba wrzodowa,odbijanie, uczucie pełności w brzuchu, nieprawidłowa perystaltyka jelit,skąpomocz, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadmierne krwawieniamiesiączkowe, upławy.

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, kąpiele, płukanki):stany zapalne jamy ustnej i gardła oraz pochwy i warg sromowych (nasiadówka;,łojotok, trądziki, ropnie, oparzenia, rany, owrzodzenia, nadżerki, liszaje,liszajce, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, nadmierna potliwość,opryszczki, wypryski.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci: 1 r. ż. (ok. 9-10 kg) - 12 ml, 3 r. ż. (ok. 15 kg) - 20 ml, 7 r. ż. (ok. 24 kg) - 34 ml, 10 r. ż. (ok.32 kg) -45 ml, 15 r. ż. (ok. 54 kg)- 77 ml, 3-4 razy dz.

Odwar z korzenia: 2 łyżki korzenia zalać 450 ml wody; gotować 10minut; odstawić na 20 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić.Zażywać jak napar lub stosować zewnętrznie.

Nalewka bodziszkowa - Tinctura Geranii: pół szkl. korzeni lubziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz.po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie.

Uwagi !. Dawek nie zwiększać; kobiety w ciąży nie mogą stosowaćbodziszka; nie podawać niemowlętom (poniżej 12 miesięcy).

Rp.Mieszanka GACP

Zielebodziszka - 1 łyżka

Kora lubliście olchy - 1 łyżka

Kwiat nagietka- 2 łyżki

Ziele rdestu(obojętnie którego) - 1 łyżka

Surowce wymieszać} zalać 3 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawićna 20 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 150 ml; dzieci: 1 r. ż. - 19 ml, 3r. ż. - 30 ml, 7 r. ż. - 50 ml, 15 r. ż. - 115 ml, 2-3 razy dz.

Wskazania: ostra biegunka, niestrawność, zaburzeniatrawienia, upławy (płukanka lub nasiadówka i Jednoczesne picie wywaru),mlekotok, nadmierne krwawienia miesiączkowe, krwawienia pozamiesiączkowe,zapalenie jamy ustnej, okostnej i gardła (płukać i jednocześnie przełknąć 3-4łyki, ropień przyzębny lub po wyrwaniu zęba, ale po wyczyszczeniu.

Borówkabagienna - Vaccinium uliginosum (Ericaceae)

Wiadomościogólne o roślinie

Borówka bagienna (pijanica, durnica, łochynia) to krzewinka oliściach opadających; kwiaty 1-4 na zakończeniach gałązek; jagoda kulista albokształtu gruszkowatego, niebieska, pokryta ciemnobłękitnym nalotem. Występujepospolicie na całym obszarze kraju, lubi gleby wilgotne, bagniste. Jagody tejrośliny są bardzo wartościowe; pod względem zawartości witamin przewyższająbrusznicę, a ponadto są bardzo smaczne. Jest to cenna roślina jagodowa rosnącaczęsto obok bagna zwyczajnego -Ledum palustre. Bagno zwyczajne wytwarza lekkipyłek, który przy wietrze lub przy potrąceniu rośliny łatwo wznosi się wpowietrze. Osoby zbierające niewinne owoce borówki bagiennej wdychają wraz zpowietrzem pyłek bagna zwyczajnego wykazujący działanie trujące wobec wieluosób, zwłaszcza alergików (oszołomienie, “ciemno w oczach się robi”, ból głowy,kichanie, katar, zapalenie spojówek i łzawienie). Jagody nas interesujące niezawierają żadnych szkodliwych dla człowieka substancji chemicznych, zawiera jepyłek bagna.

Owoce borówki bagiennej zawierają dużo kwasów organicznych (np.cytrynowy, jabłkowy), fruktozę, sole mineralne, witaminę C - 30 mg/100 g, wit.A - 200 j.m., wit. P - 380 mg, wit. PP - 90 ug, pektyny - O,50% i inne.

Przed spożyciem owoce należy starannie opłukać w wodzie z pyłkubagna zw. Z jagód można robić dżemy, soki, marmoladki, konfitury i wina,podobnie jak z jagód czernicy czy brusznicy (patrz tam).

Borówkabrusznica - Vaccinium vitis-idaea (Ericaceae)

Opis

Wiecznie zielona krzewinka dorastająca do 30 cm wys.; pędy nadziemnewyrastają z pachwin pędów podziemnych; kwiaty białe nieco czerwonawe; jagodapoczątkowo biała, później jaskrawoczerwone; liście nagie, zielone, brzegiempodwinięte, spodem gruczołowato kropkowane. Kwitnie od maja do lipca; owocuje wsierpniu. W niektórych regionach Polski (południowych i południowo-zachodnich)owocuje po raz drugi we wrześniu, październiku i w listopadzie. Borówkabrusznica często mylona jest z mącznicą lekarską (płoży się po ziemi, listki pospodniej stronie mają delikatną siateczkę wiązek przewodzących - nerwację;owoce wewnątrz są białawe, mączystej). Borówka brusznica rośnie w lasachiglastych i iglasto-liściastych, w zaroślach i na wrzosowiskach.

Surowiec

Surowcem zielarskim jest liść i owoc borówki brusznicy - Folium etFructus Vitis idaeae. Liść można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich(opak. 20, 25 i 50 g).Liście zbiera się w czasie lub w początkach kwitnienia, bądź też w czasiepozyskiwania owoców. Owoce jędrne suszy się najpierw w normalnej temp,, gdyulegną pomarszczeniu dosusza się je w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80^oC. Liście suszy się w temp. 20-30^o C. Suche surowce trzeba zmielić.

Skład chemiczny

Liście posiadają glikozydy fenolowe - arbutynę i metyloarbutynę,związki flawonoidowe, np. izokwercetynę, garbniki katechinowe - ok. 12%, kwasyorganiczne - kw. chinowy, triterpeny, sole mineralne (dużo manganu) i witaminy.

Owoce zawierają wit. C - 16 mg/100 g, wit. A - 120 j.m., wit. P - 460 mg, wit. B, - 20 ug, wit. B2 - 70 ug, cukrowce -8,17%, kw. jabłkowy 2,06%, sole mineralne - 0,35% (potasu, wapnia, żelaza,fosforu i manganu), pektyny - 0,63%, garbniki, pochodne kwasu salicylowego, kw.cytrynowy i octowy.

Działanie i zastosowanie

Liście brusznicy działają podobnie jak liście mącznicy lekarskiej,to jest; moczopędnie, silnie odkażająco na drogi moczowe i przewód pokarmowy,rozkurczowo, przeciwbiegunkowe, przeciwzapalnie, żółciopędnie,przeciwkrwotocznie. Zawarte w liściach arbutyna i metyloarbutyna rozpada się naglukozę i hydrochinon - związek aromatyczny o działaniu przeciwbakteryjnym,pierwotniakobójczym i przeciwwirusowym.

Wskazania: zakażenia i stany zapalne układu moczowego,kamica moczowa, skąpomocz, biegunka, niestrawność, choroby zakaźne, gorączka.

Napar z liści: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawićna 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3 kg - 4-5 ml, 4 kg - 5-6 ml, 5 kg - 7 ml, 7 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. ;dzieci; 9-10 kg- 12-13 ml, 15 kg- 21 ml, 21 kg- 30 ml, 24 kg- 3^ ml, 32 kg- 45 ml, 42 kg- 60 ml, 54 kg- 77 ml, 3-5 razy dz.

Nalewka z liści: pół szkl. suchych, rozdrobnionych liści zalać 400ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 10 ml w 50 mlwody. Watką zmoczoną w nalewce przemywać skórę tłustą z trądzikiemmłodzieńczym, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia, rany, oparzenia, liszaje,liszajce, sączące. wypryski i opryszczki.

Napar, odwar i nalewka z suchych owoców działająprzeciwbiegunkowo, przeciwgorączkowo, przeciwbakteryjnie, moczopędnie iprzeciwzapalnie.

Nalewka z owoców: pół szkl. suchych mielonych owoców zalać 400 mlwódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w 50 mlwody; dzieci: 23 kg- 4-5 ml, 32 kg- 6-7 ml, 42 kg- 9 ml, 54 kg- 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.

Napar z owoców: 2-3 łyżki owoców zalać 400 ml wrzącej wody;odstawić na 20 minut; przecedzić; jeżeli nie leczymy biegunki to posłodzićmiodem. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Jeżeli chcemy odwar to należy owocepogotować 3-5 minut. Dzieciom podaje się 50-100-150 ml, zależnie od wieku.Niemowlętom ważącym 3 kg- 8 ml, 4 kg- 11 ml, 5 kg- 14 ml, 7 kg- 20 ml, 3-4 razy dz. przy zaburzeniach trawiennych i silnych lub średnichbiegunkach.

Owoce są doskonałym surowcem do robienia dżemów, konfitur, soków isyropów. Przepisy podane są przy borówce czernicy.

Borówkaczarna (czernica) - Vaccinium myrtillus

Opis

Krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; gałązki zielone, kanciaste; liścieopadające na zimę, jajowate, brzegiem piłkowane; kwiaty osadzone pojedynczo wkątach liści; kielich niewyraźnie 5-ząbkowy; korona zielonkawa lub różowawa,zrosłopłatkowa, kulisto-dzbaneczkowata, mająca na szczycie 5 ząbków; pręcików 8lub 10; słupek 1; owoc - czarna jagoda z niebieskim nalotem i soczystymciemnoczerwonym miąższem. W Polsce pospolita na niżu i w górach; rośnie wlasach.

Surowiec

Surowcem są czarne jagody i liście - Fructus et Folium Myrtilli,FP III i IV oraz V. Owoce można kupić w sklepach zielarskich i niekiedy waptekach (opak. 25 i 50 g).

Liście pozyskuje się przed lub w czasie kwitnienia, bądź teżpodczas zbioru owoców, suszy w temp. 20-40^o C. Owoce zbiera się jędrne;suszy najpierw na wolnym powietrzu w cieniu, na strychu lub w mieszkaniu wtemp, do 40^o C, a gdy ulegną pomarszczeniu należy je dosuszyć wotwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80^o C.

Skład chemiczny

Owoce zawierają witaminę C - 14-15 mg/100 g, wit. A - 280 j.m. wit. P - 480 mg, wit. B1 - 30 ug, wit. B- - 50 ug, wit. PP - 400ug, pektyny - 0,42%, inozytol, garbniki - 2-3 g/kg, cukry - ok. 7%, kw.jabłkowy -ok. 0,80%, składniki mineralne - ok. 0,30% (dużo manganu, żelaza,wapnia, ponadto ultraelement - rad), wakcyaninę (glikozyd z kwasembenzoesowym), glkokininy, myrtylliny (antocyjany), prowitaminę D, kw.szczawiowy, kw. cytrynowy, kw. chinowy, kw. mlekowy i kw. bursztynowy.

Liście zawierają inozytol, metyloarbutynę, arbutynę, erykolinę(gorycz), glikokininy, flawony, olejek eteryczny, kwasy, sole i witaminy.Inozytol - alkohol sześciowodorotlenowy cykloheksanu, wykazujący działanielipotropowe, zapobiega stłuszczeniu wątroby, podobnie jak metionina i popularnaw roślinach cholina; wpływa na przemiany tłuszczów, zapobiega zanikom mięśni,reguluje posaż treści pokarmowej w układzie trawiennym, ściśle współdziała zkwasem foliowym; nie rozpuszcza się w alkoholu, rozpuszczalny jest w wodzie.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z liści działają moczopędnie, przeciwbiegunkowe, napotnie,przeciwgorączkowo, antyseptycznie (hydrochinon powstający z arbutynyszczególnie silnie odkaża drogi moczowe i nerki), przeciwcukrzycowo(zmniejszają stężenie glukozy we krwi), odtruwające, przeciwkrwotocznie,przeciwzapalnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i apetyt;regulują przemianę materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w rośliniedziała wykrztuśnie.

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom i niemowlętom podawać jaknapar z brusznicy.

Nalewka: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni;przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie jakośrodek ściągający.

Intrakt: pół szkl. świeżych mielonych liści zalać 400 ml gorącegoalkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.

Wyciągi z owoców działają słabo moczopędnie, lekko odkażająco,przeciwcukrzycowo, odżywczo, wzmacniająco, odtruwające; poprawiają krążeniemózgowe i oczne, leczą biegunki i niestrawność.

Nalewka z owoców: pól szkl. suchych zmielonych owoców zalać 40C ml wódki; macerować 14 dni;przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w wodzie lub w mleku. Dzieciompodawać w mleku osłodzonym miodem.

Z owoców świeżych warto przyrządzić intrakt. Jeżeli do 100 mlintraktu lub nalewki damy 100 ml młodu i wymieszamy to uzyskamy alkoholmelMyrtilli o działaniu wykrztuśnym i wzmacniającym. Alkoholmel zażywać 3-4 razydz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego preparatu.

Sok borówkowy.

Umyte świeże jagody przepuścić przez sokowirówkę lub lekkorozgnieść, zalać niewielka ilością wody (do połowy masy), zasypać małą ilościącukru, przykryć i pozostawić na 8 godz., po czym gotować borówki we własnymsoku przez 10 minut; masę owocową przelać przez sito. Otrzymany sok dosłodzić(jeżeli na każdy 1 lsoku damy 1 kgcukru tu otrzymamy syrop wzmacniający i wykrztuśny). Sok (syrop) zlać dosłoiczków lub butelek i poddać pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80^oC. Pozostałą nam masę owocową przetrzeć przez sito nylonowe w celu uzyskaniaprzecieru, który należy dosłodzić i poddać pasteryzacji.

Dżem zborówek i jabłek:

Składniki:

- 1 kg jagód

- 1 kg jabłek

- 1 kg cukru

Jagody opłukać, rozgnieść, dodać jedną czwartą litry wody, gotować10 minut, przetrzeć przez sito, zmieszać z cukrem, smażyć kilka minut, włożyćjabłka nie bardzo dojrzałe, opłukane i pokrajane w plastry, smażyć aż jabłkabędą miękkie i dżem odpowiednio gęsty. Gorący składać do słoiczków, zakręcać,zawinąć w gruby koc na 1 godz. - sucha pasteryzacja lub poddać pasteryzacjimokrej - włożyć do wody (tak aby woda pokrywała słoiczki) o temp. 80-90^oC, trzymać 20 minut w takiej wodzie.

Dżemborówkowe-gruszkowy.

Składniki:

- 1 kg borówek

- pół kggruszek

- 50 dkgcukru

Jagody opłukać. Z cukru i 1 szkl. wody zrobić syrop, zagotować,wrzucić gruszki pokrojone na ćwiartki, oczywiście obrane i wydrążone z gniazda.Smażyć aż zmiękną i zrobią się niemal przeźroczyste, po czym dodać borówki irazem smażyć aż owoce staną się przeźroczyste, a sok wykaże oznaki krzepnięcia(trwa to ok. 30-40 min.). Gorący dżem składać do słoiczków, szybko zakręcać ipoddać suchej lub mokrej pasteryzacji, podobnie jak dżem borówkowe-jabłkowy.

Konfitura zborówek.

Składniki:

- 1 kg borówek

- 1 kg cukru

- 1-2 szkl.soku z borówek (otrzymać z innej części owoców przy pomocy sokowirówki; możebyć sok jabłkowy, porzeczkowy lub inny owocowy).

Z 250-400 ml soku owocowego i 1 kg cukru przyrządzić ulep czyli syrop. Nagorący ulep wrzucić owoce borówki i jak tylko ulep pokryje owoce - odstawić podprzykryciem do następnego dnia. Nazajutrz owoce smażyć w ulepię aż będąprzeźroczyste. Zimne składać do słoiczków i zakręcać. Tak przyrządzonekonfitury nie wymagają pasteryzacji; należy je przechowywać w chłodnym miejscu;może to być lodówka.

Buk zwyczajny – Fagussilvatica (Fagaceae)

Opis

Drzewo dorastające do 35 m wys.; korowina gładka, popielata lub popielato szara,lśniąca; pączki długi, zaostrzone, lancetowate; liście jajowato-eliptyczne, 5-10 cm dł., na brzegu orzęsione,krótkoogonkowe, z wierzchu żywozielone i połyskujące, spodem jaśniejsze;kwiatostany wyłącznie na pędach tegorocznych, pręcikowe, główkowate,długoszypułkowe, zwisające; słupkowe – dwukwiatowe, skierowane w górę; kwiatsłupkowy o słupkach 3-komorowych, otoczonych wspólną miseczką powstałą przezzrośnięcie podkwiatków; owocem jest trójkanciasty orzech – bukiew, zamknięty wpękającej 4 klapami, kolczastej miseczce. Kwitnie w kwietniu i w maju. Drzewoczęsto spotykane na całym obszarze Polski. W pd-wsch. Polsce liczne lasybukowe.

Surowiec

Surowcem jest liść Folium Fagi i owoc – Fructus Fagi. Liściezbiera się wiosną i wczesnym latem, a orzeszki – bukwie – jesienią. Kolczastąmiseczkę należy odrzucić, natomiast orzeszki trzeba wyprażyć (ale nie spalić!!!)na patelni lub blasze w piekarniku. Wyprażone bukwie najlepiej zmielić iprzechowywać w szczelnych puszkach.

Liście najlepiej wysuszyć w normalnej temperaturze.

Lecznicze są także całe gałązki z młodymi listkami wiosennymi(otwierające się pączki) – Frondes Fagi, wysuszone w temperaturze pokojowej, apotem zmielone.

Skład chemiczny

Liście, pędy i orzeszki bogate są w związki fenolowe (kwaswanilinowy, synapowy, ferulowy), saponiny, flawonoidy (mirycetyna, kempferol,kwercetyna), garbniki i alkaloidy, fitochinony, tokoferole.

Bukwie zawierają 30-36% tłuszczowców, ok.. 23% białek, saponiny,kwas jabłkowy, cytrynowy, wanilinowy, 6% soli mineralnych, cukry, skrobię ialkaloid – faginę.

Fagina działa narkotycznie. Wysoka temperatura niszczy faginę,zatem orzeszki uprażone są jej pozbawione i można je bezpiecznie stosować.

Właściwości, działanie i zastosowanie

Napar z pędów i liści działa przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo,przeciwalergicznie, uspokajająco, w dużych dawkach lekko nasennie ioszałamiająco, moczopędnie, przeciwkrwotocznie, silnie odkażająco. Uszczelnianaczynia krwionośne; wzmaga wydzielanie kwasu solnego, polepsza trawienie,zwiększa apetyt, likwiduje zaburzenia trawienne.

Wskazania: nadmierne krwawienia miesiączkowe,bezsenność, podenerwowanie, plamice żylaki, trądzik różowaty, skąpomocz,zaburzenia trawienne, biegunki, niestrawność, nieżyt jelit, nadciśnienie,obrzęki, gorączka, reumatyzm, choroba wrzodowa, koszmarne sny (?), stanyzapalne gardła i jamy ustnej oraz przełyku, żołądka i jelit, rany (okłady znaparu), opryszczki (przemywanie nalewką), owrzodzenia, wypryski, oparzenia,liszaje, liszajce, łojotok, trądzik młodzieńczy, pryszcze w okresiemiesiączkowania, w czasie ciąży, w okresie rozwoju i przekwitania.

Wymienione choroby skórne nie wystarczy jednak leczyć zewnętrznie(poprzez przemywanie nalewką bukową), ale również trzeba stosować ziółkawewnętrznie, które oczyszczą organizm ze szkodliwych produktów przemianymaterii, uregulują metabolizm oraz trawienie i przyswajanie pokarmu; proponujęnastępującą mieszankę ziołową:

Rp. Mieszanka FAVUM czyszcząca krew z toksyn

Liść buku - 1 łyżka

Ziele fiołka trójbarwnego - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele pokrzywy - 1 łyżka

Ziele mniszka lub jego korzeń - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody;parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom podawać 50-100ml, zależnie od wieku.

Napar z liści bukowych: 2 łyżki liści lub gałązek zalać 2 szkl.wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml;dzieci ważące 10 kg- 28 ml, 15 kg- 42 ml, 24 kg- 68 ml, 32 kg-90 ml, 54 kg- 154 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka bukowa - Tinctura Fagi: pół szkl. liści zalać 400 mlwódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki lubstosować zewnętrznie.

Odwar z orzeszków bukowych posiada wartość smakową, jest namiastkąkawy: 2 łyżki zmielonych bukwi zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na20 minut; przecedzić; posłodzić do smaku. Pić po śniadaniu lub kolacji 1 szkl.kawy bukowej. Odwar z bukwi, ale gorzki leczy znakomicie biegunkę, niestrawnośći nieżyt jelit.

Kawa bukowo-zbóżowa: żyto, pszenicę i (lub) jęczmień oraz korzeńpodróżnika cykorii w równych częściach wymieszać i wysypać na czystą patelnię(lub blachę); uprażyć na kolor brązowy; zmielić w młynku do kawy; dodać trochęwanilii, cynamonu i gałki muszkatołowej; przechowywać w szczelnym opakowaniu. 2łyżki pysznej kawy bukowo-zbożowej zalać 200-300 ml wrzącej wody; gotować 3minuty; odstawić na 5 minut; przecedzić; osłodzić do smaku. Warto pić z mlekiemi miodem przed snem.

Bukwicalekarska - Betonica officinalis (Labiatae)

Opis

Łodyga wzniesiona, zwykle pojedyncza, odstające, szorstkoowłosiona; liście podłużnie jajowate, u nasady sercowate, tępe, brzegiemkarbowane, owłosione lub nagie; liście dolne - długoogonkowe; liście górne -krótkoogonkowe; ulistnienie równoległe; kwiatostanem jest szczytowy nibykłos, wdolnej części przerywany, w postaci skupionych, gęstych nibyokółków; korona jasnopurpurowa,omszona; rurka korony bez pierścienia włosków, kutnerowato owłosiona; kielich odługich, płaskich ząbkach; pręciki nie odgięte, z pylnikami rozchylonymi podkątem ostrym. Roślina wieloletnia dorastająca do 90 cm wys. Kwitnie od lipcado września. Występuje w lasach, w zaroślach, na śródleśnych łąkach okresowowilgotnych, na brzegach polan, leśnych dróg i łąkowych; lubi gleby żyzne,humusowe, choć nie zawsze na takich rośnie.

Surowiec

Surowcem są liście lub po prostu całe ziele - Folium et HerbaBetonicae. Liście zbiera się pod koniec wiosny i w początkach lata. Zielezbiera się przed lub w czasie kwitnienia. Oba surowce suszy się w temp. do 40^oC.

Skład chemiczny

Ziele i liście zawierają garbniki - do 15%, cholinę, gorycze,olejek eteryczny, betainy, kwasy, sole, witaminę C, irydoid, żywice, alkaloidyoraz flawonoidy.

Betainy - czwartorzędowe, amoniowe sole wewnętrzne aminokwasów;przez niektórych naukowców uważane za witaminy; działają żółciopędnie,żółciotwórczo i lipotropowo.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z bukwicy działają wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo,przeciwreumatycznie, odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco;regulują przemianę materii i trawienie.

Wskazania: kaszel, wyczerpanie nerwowe, zaburzeniatrawienia, nieżyty jelit i żołądka, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego,bóle głowy, nieżyty układu oddechowego.

Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 roi; niemowlęta ważące 3 kg -6 ml, 4 kg - 8 ml, 5 kg - 10-11 mi, 7 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.;dzieci ważące 10 kg- 21 ml, 15 kg- 32 ml, 24 kg- 51 ml, 32 kg- 68 ml, 42 kg- 90 ml, 54 kg- 115 ml, 3-4 razy dz.

Intrakt: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml gorącejwódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 1 łyżce w 50 mlwody. Z suchego ziela można przyrządzić nalewkę, ale ma ona kiepskie działanielecznicze.

Alkoholmel Betonicae: do 100 ml intraktu wlać 100 ml miodu, dodaćcynamonu i soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciompodawać 1-2 łyżeczki tego środka, działającego wykrztuśnie i wzmacniająco, a wdawce 2 łyżek - uspokajająco.

Syrop bukwicowy - Sirupus Betonicae: 1 szkl. zmielonego świeżegoziela zalać 200 ml wody: gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Dowywaru wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny i wsypać dodatkowo 100 mlcukru (pół szkl.), wymieszać wszystko razem. Zażywać kilka razy dz. po 1-2łyżki na wzmocnienie w chorobach zakaźnych. Wywar ze świeżego ziela można pićteż kilka razy dziennie jako środek moczopędny (po 150-200 ml).

Miódbukwicowy: świeże ziele przemielić przez maszynkę do mięsa; na każdą 1 łyżkęczubatą masy roślinnej dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę alkoholu lub gliceryny;wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Przetwory ześwieżego ziela są o wiele wartościowsze niż z suszu!.

Bylicaboże drzewko - Artemisia abrotanum (Compositae)

Opis

Półkrzew lub krzew dorastający do 15 m wys., o silnym zapachu;liście sinozielone, spodem szaro owłosione, dolne podwójnie pierzaste, zrównowąskimi odcinkami, górne pojedynczo pierzaste, 3-dzielne i nie podzielone,równowąskie; koszyczki kwiatowe drobne, prawie kuliste, zwisające, zebrane wulistnione grona; wszystkie kwiaty w koszyczku rurkowate, bladożółtawe;kielicha brak; owocem jest niełupka. W Polsce rośnie na niżu na przychaciach, wstarych ogrodach, w parkach, niekiedy uprawiany. Prawdopodobnie pochodzi zHiszpanii.

Surowiec

W lecznictwie wykorzystuje się ziele (młode zielone gałązki) -Herba Abrotanii. Zbiera się je późną wiosną lub wczesnym latem rozkłada cienkąwarstwą na papierach lub siatkach, można także surowiec powiązać w pęczki izawiesić na sznurku; suszy się je w normalnej temperaturze. Ziele bylicy bożegodrzewka (Kawon) – opak. 50 g.

Skład chemiczny

W surowcu występują: olejek eteryczny - ok. 2%, garbniki, gorycze,kumaryny (umbeliferon, izofraksydyna, skopoletyna), flawonoidy (zwłaszczarutozyd;, kwas kawowy, kw. chlorogenowy, abrotyna i składniki mineralne.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela bożego drzewka działają silnie żółciopędnie,przeciwzapalnie, przeciwrobaczo, wiatropędnie, przeciwbakteryjnie; zwiększająwydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, pobudzają apetyt,ułatwiają przyswojenie mleczka pokarmowego.

Wskazania: choroby wątroby, trzustki i pęcherzykażółciowego, zaburzenia trawienne, nieżyty przewodu pokarmowego.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut;przecedzić Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci w wieku przedszkolnym - ok. 30ml, w wieku szkolnym - 50-100 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka - Tinctura Abrotanii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki;macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieciompodawać pół łyżeczki nalewki 3-4 razy dz.

Ze świeżego ziela przyrządza się również intrakt zgodnie zprzyjętą recepturą.

Bylica estragon (bylicy głupich) - Artemisiadracunculus sive Oligoporus condimentarius (Compositae)

Opis

Bylina dorastająca do 120 cm wys., aromatyczna; liście niepodzielone, lancetowate lub równowąskie, zwykle całobrzegie; koszyczki kwiatowekuliste, drobne, liczne, zwisające, zebrane w luźną wiechę; kwiaty rurkowate,żółte, brzeżne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe, bezpłodne; owoc - niełupka.Dziko rośnie na stepach i brzegach rzek na Ukrainie, w rejonach Kaukazu, w umiarkowanychklimatycznie strefach Azji i w Ameryce Północnej. U nas często uprawiana wogródkach i na działkach.

Surowiec.

Surowcem jest ziele estragonu - Herba Dracunculi sive HerbaOligoporii condimentarii, zbierane w początkach lub w czasie kwitnienia. Estragonmożna pozyskać z uprawy lub kupić w sklepach zielarskich, bądź też w sklepachspożywczych. Estragon (Kawon) – opak. 50 g

Skład chemiczny

W zielu znajduje się olejek eteryczny - ok. 0,15-3,1%, kumaryny,garbniki, kwas askorbinowy, woski, karotenoidy, sterole, flawonoidy (głównierutozyd) i kw. chlorogenowy.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela działają żółciopędnie, moczopędnie, odkażająco,rozkurczowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, rozgrzewająco, napotnie oraztrawiennie.

Wskazania: niedostateczne wydzielanie żółci, kamicażółciowa, choroby wątroby, zastoje żółci, zaburzenia trawienia, brak łaknienia,nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego, przeziębienie, zmarznięcie.

Napar, nalewkę, intrakt przyrządza się tak samo jak w przypadkubylicy bożego drzewka; podobnie się też dawkuje.

Estragon to cenna roślina przyprawowa, z której można przyrządzićocet i olej estragonowy.

Ocet estragonowy - Aceti Dracunculi: pół szkl. suchego lubświeżego ziela zalać 300 ml octu spożywczego; macerować 14 dni; przefiltrować.Stosować jako przyprawę do galaret, barszczy, marynat, sosów, mięs i ryb.Estragon lub ocet estragonowy warto dodawać do kiszenia ogórków i kapusty;kiszonym produktom nadają one miły aromat, przyjemny smak, jędrność, a ponadtoposiadają niezastąpione właściwości konserwujące. Rozcieńczonym octemestragonowym płukać można jamę ustną i gardło przy nieprzyjemnym zapachu istanach zapalnych; ponadto przemywać skórę suchą, łojotokową i wrażliwą w celujej zakwaszenia po umyciu zasadowym mydłem. W tym celu na łyżkę octu ziołowegonależy przeznaczyć 150-200 ml wody przegotowanej.

Olej estragonowy - Oleum Dracunculi: pół szkl, świeżego lubsuchego ziela zalać 200 ml gorącego oleju słonecznikowego lub sojowego(znakomita do tego celu jest również oliwa); macerować 14 dni; przefiltrować.Stosować jaka przyprawę lub zażywać doustnie (1-2 razy dz. po 1 łyżce) jakośrodek silnie żółciopędny i regulujący trawienie oraz wypróżnienia. Olejestragonowy leczy nieżyt żołądka, działa osłaniające na śluzówkę żołądka, azastosowany zewnętrznie przyśpiesza gojenie się ran i oparzeń.

Bylicapiołun - Artemisia absinthium. (!)

Opis

Bylina dorastająca do 100 cm wys., o silnej woni, szaro-filcowatoowłosiona; liście jedwabisto-filcowate, 1-3-krotnie pierzastosieczne, o odcinkachpodłużnie lancetowatych; koszyczki kwiatowe drobne, zwisłe, liczne, zebrane wwiechę; kwiaty tylko rurkowate, jasnożółte, zewnętrzne - żeńskie, wewnętrzne -obupłciowe; owoc - niełupka. Pospolita w całym kraju - po przydrożach, nanieużytkach, na ruinach starych domów i zamków, na zrębach, na polanachleśnych, w zaniedbanych ogrodach, przy wykopach, budowach i rzekach.

Surowiec

Surowcem jest ziele piołunu - Herba Absinthii, FP II,III,IV i V. Waptekach i sklepach zielarskich można kupić: Herba Absinthii - opak. 50 g /Herbapol, Kawon, Herba Lux). Ekspresówki z zielem piołunu wykazują niskawartość leczniczą.

Ziele zbiera się przed kwitnieniem lub w początkach kwitnienia:ścina się tylko górną część łodygi; surowiec suszy się w temp. 20-40^oC.

Skład chemiczny

Ziele zawiera związki gorczyczne (glikozydy gorczyczne) –absyntynę, anabsyntynę, artabsynę, garbniki, kwasy organiczne (np.bursztynowy), olejek lotny – do 1 %, sole potasowe, miedziowe i żelazowe,witaminę C, karoten, żywice, triterpeny i flawonoidy. W skład olejkueterycznego piołunowego wchodzą między innymi: tujon, azulen, pinen, felandren,keton D-tujon, tujol i kadinen.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela piołunu działają rozkurczowo, napotnie,przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, żółcio-pędnie i -twórczo, moczopędnie,przeciwrobaczo i uspokajająco; poza tym wzmagają wydzielanie soku żołądkowego,trzustkowego i jelitowego, zwiększają odporność organizmu na choroby, pobudzająapetyt, stymulują trawienie, ogólnie wzmacniają, poprawiają samopoczucie,likwidują nieprzyjemny zapach z przewodu pokarmowego. Zewnętrzniewyciągi z piołunu stosuje się do okładów na trudno gojące się rany, naoparzenia, na owrzodzenia, na liszaje i do płukania jamy ustnej i gardła wstanach zapalnych i ropnych. Piołun pobudza i reguluje krwawienia miesiączkowe,prawdopodobnie wpływa na gruczoły dokrewne, pobudzając ich funkcjewydzielnicze, a przez to i przemianą materii.

Wskazania: skąpe i nieregularne krwawieniamiesiączkowe, brak miesiączki przy wykluczeniu ciąży, choroby zakaźne (np.grypa, angina), rekonwalescencja, przeziębienie, choroby wątroby (np. bóle,stany zapalne, żółtaczka, niewydolność) i pęcherzyka żółciowego (kamica,zastoje żółci, stany zapalne), brak apetytu, choroby skórne (np. łuszczyca,trądzik różowaty) i trzustki, zaburzenia hormonalne i trawienne orazmetaboliczne, niedokrwistość (niektórzy zielarze uważają, że piołun zwiększaliczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny we krwi), niedokwaśność, bólebrzucha, stany zapalne układu pokarmowego, zaparcia i in.

Przeciwwskazania: ciąża, krwawienia z przewodu pokarmowego,obfite miesiączki, laktacja.

Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; dzieci od 10 r ż, do 12 lat – 34ml, od 13 do 14 lat – 60 ml, 2-3 razy dz, po jedzeniu lub w razie potrzebyprzed posiłkiem.

Nalewka piołunowa - Tinctura Absinthii: pół szkl. ziela zalać 400ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce.Dzieciom wyciągów alkoholowych nie podawać !.

Intrakt - Intractum Absinthii; pół szkl. świeżego mielonego zielazalać 400 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razydz. po 1 łyżeczce.

Uwaga ! Kuracja piołunowa nie może trwać dłużej niż 15 dni; po7-dniowej przerwie można leczenie powtórzyć.

Jak wiemy w zielu występuje tujon. Co to jest tujon?

Tujon – C₁₀H₁₆O, keton terpenowydwupierścieniowy, jest składnikiem psychoaktywnym, zbliżony strukturąprzestrzenną do tetrahydrokanabinolu - THC. Tetrahydrokanabinol jest podstawowymskładnikiem haszyszu. Tujon i THC są ligandami tego samego receptora wośrodkowym układzie nerwowym. Absyntyna i anebsyntyna to izomery tujonu.Związki te dobrze rozpuszczają się w alkoholu, czyli szczególnie dużo jest ichw nalewce i w intrakcie z piołunu. Długotrwałe stosowanie piołunu w postaciwyciągów alkoholowych doprowadza do uzależnienia, a następnie do psychicznych inerwowych zaburzeń oraz do napadów padaczkowych. Przewlekłe zatrucie piołunemokreśla się mianem absyntyzmu. Wodne wyciągi z bylicy piołunu w dużych dawkachi często stosowane powodują bóle i zawroty głowy, a u kobiet w ciąży -poronienie. Absyntyzm objawia się niepokojem, wymiotami, drżeniem, utratąświadomości, psychozą i stanem podniecenia.

Bylicapospolita - Artemisia vulgaris

Opis

Bylina dorastająca do 1,5 m wys. o łodygach zwykle czerwononabiegłych; liście pierzastodzielne z wierzchu ciemnozielone, spodembiaławo-wełniste, o odcinkach podłużnych, głęboko o odległe piłkowanych;koszyczki kwiatowe drobne, liczne, zebrane w wiechę; kwiaty tylko rurkowe,żółte lub czerwone, brzeżne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe; owocem jestniełupka. Pospolita w całym kraju. Kwitnie od lipca do września. Rośnie naruinach, przy budowach, w zaniedbanych ogrodach i sadach, na nieużytkach, przydrogach; lubi gleby świeże, ciężkie, nowo usypane, gliniaste, kamieniste,potrafi rosnąć w ruinach domów, gdzie przeważają cegły, tynk i kamienie; niebrakuje jej też nad brzegami rzek.

Surowiec

Surowcem jest ziele - Herba Artemisiae, które zbiera się przed, wpoczątkach lub w czasie kwitnienia; ścina się górne odcinki pędów.

Skład chemiczny

Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 0,2-0,3% (tujon, izotujon,cyneol, pinen, kemfen, borneol), inulinę - ok. 9%, gorycze, żywice, kwasy,sterole, absyntynę, sole mineralna, flawonoidy i garbniki.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z bylicy posp. działają żółciopędnie, rozkurczowo,moczopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, wykrztuśnie,trawiennie; pobudzają apetyt, regulują wypróżnienia, pobudzają krwawieniemiesiączkowe; działają tonizująco na naczynia krwionośne.

Wskazania: zaburzenia trawienia, kamica żółciowa imoczowa, zastoje żółci, zaparcia, biegunki, nieżyty jelit i żołądka oraz układuoddechowego, niedokwaśność treści żołądkowej, skąpomocz, skąpe i nieregularnekrwawienia miesiączkowe, osłabienie, choroby zakaźne i skórne.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci od 6 do 7 r. ż. 32 ml,od 8 do 10 r. ż. - 40 ml, od 11 do 13 r. ż. - 50 ml, od 14 do 15 r. ż. - 70 ml,2-3 razy dz.

Nalewka - Tinctura Artemisiae; pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki;macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10-15 ml»

Ze świeżego ziela można też przyrządzić intrakt i zażywać go jak nalewkę.Bylica pospolita ma podobne działanie lecznicze jak bylica piołun lecz jestznacznie od niego bezpieczniejsza.

Brzozabrodawkowata i brzoza omszona - Betula verrucosa et Betula pubescens(Betulaceae)

Opis

Brzozy to drzewa dorastające do 20 m wys., ocharakterystycznej białej łuszczącej się korowinie; kwiaty zebrane są w bazieułożone z trójkwiatowych wierzchotek; kwiat pręcikowy osadzony w kącieprzysadki ma dwa listki okwiatu i dwa rozwidlone dwudzielne pręciki;wierzchotka wyrasta w kącie listka okrywowego - podsadki; kwiaty żeńskie niemają okwiatu; przysadki kwiatów zrastają się z podsadką wierzchotki; środkowekwiaty pręcikowe i słupkowe nie mają przysadek; słupki mają dwukomorowe dolnezalążnie i dwa długie znamiona; owoce są maleńkimi jednonasiennymioskrzydlonymi orzeszkami, rozsiewającymi się za pomocą wiatru. Kwitną wkwietniu i maju; walcowate owocostany dojrzewają i rozpadają się w sierpniu iwe wrześniu. Brzoza omszona różni się od brzozy brodawkowatej (białej, zwisłej)omszonymi młodymi gałązkami, odwrotnie jajowatymi liśćmi, bardziej sztywnymigałęziami, białą koroną w dolnej części pnia.

Surowiec

Brzozy dostarczają pączków - Gemmae, liści - Folium, kory - Cortexi soku - Succus Betulae, FP II, III, IV i V.

Succus Betulae/Phytopharm/ (płyn 45 i 100 g)et Folium Betulae (opak. 20, 25 i 50 g)/Herbapol,Herba Lux, Kawon, Elanda, Zioła Lecznicze Boguccy/ można kupić w aptekach i wsklepach zielarskich. Cortex et Gemmae Betulae trzeba samemu zebrać ze stanunaturalnego.

Liście zrywa się w maju, gdy są jeszcze młode i lepkie, ale ipóźniejsze są dobrym surowcem zielarskim. Suszy się je w normalnejtemperaturze. Dobrze wysuszone liście mają zielony kolor, słaby i przyjemnyzapach i gorzkawy, cierpki smak, zaciśnięte w dłoni kruszą się z szelestem.Korę pozyskuje się wiosną, na przedwiośniu lub w jesieni, z młodych gałęzi ipni, mowa tu o korowinie, a nie o białej błonce pokrywającej korek. Korę suszysię w normalnej temp. lub lepiej w lekko ogrzanym, otwartym piekarniku; koręmożna zastąpić cienkimi gałązkami zbieranymi wraz z pączkami wiosną. Powysuszeniu całe gałązki należy rozdrobnić. Pączki zbiera się wiosną przedrozwinięciem lub w I fazie rozkwitu.

Skład chemiczny

Surowce zawierają związki flawonoidowe (3-galaktozyd kwercetyny,3-di-galaktozyd mirycetyny, garbniki, saponiny, trójterpeny, olejek eteryczny,wit. P i C, sole mineralne, betulinę i kwasy organiczne. Kora zawiera dużobetuliny i żywicy.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z brzozy zwiększają wydalanie moczu, a wraz z nim jonówsodu, chloru i kwasu moczowego (odkwaszają organizm), regulują przemianęmaterii, odtruwają organizm (wywierają wybitne działanie oczyszczające organizmze szkodliwych produktów), ochraniają miąższ wątroby, ogólnie wzmacniają,działają silnie napotnie (zwłaszcza kora i całe gałązki), przeciwobrzękowo,przeciwgośćcowo, żółciopędnie, przeciwtrądzikowo, zapobiegają kamicy moczowej iżółciowej, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, pobudzają wydzielaniesoku żołądkowego, regulują trawienie.

Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa, zapalenie nerek,moczowodów i pęcherza moczowego, kamica żółciowa, skaza dnawa (artretyzm),obrzęki, nadmierna ilość kwasu moczowego, sodu i chloru (chlorku sodowego) worganizmie, reumatyzm, choroby skórne (np. trądziki, łuszczyca, wypryski),uczulenie, zatrucia, uszkodzenie wątroby, wadliwa przemiana materii, otyłość,osłabienie, złe samopoczucie, rekonwalescencja, choroby zakaźne, gorączka,przeziębienie.

Napar: 2 łyżki suchych liści lub pączków zalać 400 ml wrzącejwody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlętaważące 3 kg- 8,5 ml, 4 kg- 11 ml, 5 kg- 14 ml, 6 kg- 17 ml, 8 kg-22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące; 10 kg - 28 ml, 15 kg - 40 ml, 23 kg -65 ml, 32 kg - 91 ml, 42 kg - 120 ml, 54 kg - 154 ml, 3-4 razy dz.

Intractum Betulae: pół szkl. świeżych zmielonych liści lubświeżych półotwartych pączków brzozowych zalać 300 ml gorącej wódki; macerować10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz, po 15 ml w 50 ml wody; dzieciważące 10-12 kg- 2 ml, 13-15 kg- 3 ml, 16-18 kg- 4 ml, 19-21 kg- 4,5-5 ml, 22-24 kg- 5 ml, 25-27 kg- 6 ml, 28-30 kg- 6,5-7 ml, 32-35 kg- 7,5 ml, 36-42 kg- 8-8,5 ml, 43-49 kg- 9 ml, 54 kg- 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.

Kora, podobnie jak gałązki są silnym środkiem moczopędnym,napotnym, przeciwgorączkowym, przeciwobrzękowym, uspokajającym, hipotensyjnym(obniżającym ciśnienie krwi), przeciwbólowym, żółciopędnym i oczyszczającym.Polecam ją stosować przy chorych zatokach, bólach głowy, zatruciach,nadciśnieniu, wszelkich chorobach skórnych i zakaźnych, gorączce,przeziębieniu, kamicy moczowej i żółciowej, obrzękach, niewydolności krążenia,wyczerpaniu nerwowym, osłabieniu i wielu innych chorobach. Wyciągi z kory igałązek są mocnym lekiem i wyjątkowo skutecznym. U niektórych osóbzaobserwowałem, iż wyciągi z kory i gałązek za każdym razem po wypiciuprzyczyniały się do wydalenia piasku i bardzo drobnych kamieni moczowych wraz zmoczem. Szczególnie intensywnie proces ten zachodził, gdy korę brzozyzmieszałem z korą wierzby i z korą bzu czarnego lub hebdu w równych częściach:1 łyżka kory brzozowej, 1 łyżka kory wierzbowej, 1 łyżka kory z bzu; surowcewymieszać i zalać 400 ml wody; gotować 10 minut (uzupełniać wyparowaną wodę);odstawić na 30 minut; przecedzić; pić co 3 godz. po 100 ml; stosować tak przez5 dni, potem pić 2 razy dz. po 200 ml przez 7 dni; w razie potrzeby kuracjępowtórzyć; proponuję równocześnie pić 3 razy dz. napar z glistnika w ilości 100ml, który jest silnym spazmolitykiem rozkurczającym drogi moczowe co ułatwiasprawę, a przy tym działa też moczopędnie i przeciwkamiczo; kuracja zupełnienieszkodliwe. Przedstawiona mieszanka działa silnie przeciwgorączkowo,przeciwbólowe i napotnie.

Odwar: 3 łyżki rozdrobnionej kory lub gałązek zalać 400 ml wody;gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 4 razy dz. po100-150 ml; dzieciom podawać 30-50-100 ml, zależnie od wieku. Zmiana barwyodwaru i moczu na czerwoną lub brunatną jest zjawiskiem normalnym.

Sok kupiony w aptece pije się 4 razy dz. po 1 łyżeczce lub 1 łyżcew 50 ml wody. Osoby leczące się sulfonamidami (Biseptol, Amidoxal, Merafin,Urenil itd.) oraz antybiotykami powinny pić sok brzozowy, napar z liści lubodwar z kory brzozowej, co zapobiegnie powstaniu objawów niepożądanych lububocznych.

W odwarze z kory można płukać chore, przetłuszczające się włosyoraz z łupieżem, po każdorazowym umyciu. Odwar z kory znakomicie leczy teżstany zapalne gardła i jamy ustnej.

Okłady na oczy z naparu brzozowego lub odwaru z kory działająprzeciwzapalnie, odkażająco i przeciwropnie (okład trzymać 5 minut i stosować3-4 razy dz. przy stanach zapalnych i ropnych spojówek, gałki ocznej itd.).

Cebula - Alliumcepa (Liliaceae)

Opis

Cebula zwyczajna jest w naszym klimacie rośliną dwuletnią, która wpierwszym roku wegetacji tworzy pęd spichrzowy zwany cebulą, a w drugim rokuwegetacji kosztem substancji zapasowych zgromadzonych w cebuli wyrasta pędkwiatostanowy z kwiatami, a następnie z owocami. Pęd kwiatostanowy ma postaćpustego walca wysokości 0,90-1,20 m na szczycie którego osadzony jest główkowaty baldach,początkowo okryty dwiema lub trzema okrywami. Liczba kwiatów wynosi od 50 do1000. Roślina uprawiana.

Surowiec

Surowcem jest cała roślina, zwłaszcza jednak cebula - Bulbus Alliicepae sive potius Bulbus Cepae.

Skład chemiczny.

Cebula zawiera dwusiarczek alilo-propylowy, siarczki (fitoncydy),wit. C (18-33 mg/100g), wit. B- (50 mg/100g), karotenoidy (4 mg/100g), cukrowce(ok. 10-11%), tlenek wapnia (ok. 20%), kw. cytrynowy, kw. jabłkowy, olejeketeryczny (0,3-0,5%), tłuszcz (0.1%), flawonoidy -spireozyd,kwercetyno-3-glukozyd, kwercetyno-3,4-diglukozyd, kwercetyno-7,4-diglukozydoraz sole mineralne (sole fluoru, jodu, siarki, żelaza, magnezu, sodu, fosforu,wapnia, potasu i cynku).

Działanie i zastosowanie

Rp. Miodek cebulowy

Pół szkl. miodu i pół szkl. soku z cebuli (otrzymać przy pomocysokowirówki lub wycisnąć z miazgi utartej na tarce) - zmieszać. Zażywać 3 razydz. po 1 łyżce w uporczywym suchym kaszlu, w anginie, w grypie, w zapaleniuoskrzeli, w skąpomoczu, w zaburzeniach trawiennych, w przeziębieniu i w okresierekonwalescencji.

Tartą cebulą przykładać na rany, ropnie i czyraki oraz owrzodzeniai opryszczki.

Miodek cebulowy polecam stosować w każdej chorobie zakaźnej.Działa on ogólnie wzmacniająco, lekko moczopędnie, napotnie, odkażająco,wykrztuśnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie i trawiennie, likwiduje wzdęcia ibiegunki.

Nalewka cebulowa - Tinctura Cepae; pół szkl. tartej lub mielonejcebuli zalać 400 ml wódki; macerować 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz,po 1 łyżeczce. Można ją zmieszać z miodem w proporcji 1:1 uzyskując AlkoholmelCepae, znakomity na kaszel oraz środek wzmacniający.

Rp. Odżywka do włosów.

50 ml nalewki cebulowej, 50 ml nalewki (soku lub intraktu) z liścibrzozy i 50 ml nalewki pokrzywowej zmieszać razem. Płyn wcierać we włosy 5minut, na 8 godzin przed umyciem; kuracja powinna trwać 21 dni (21 zabiegów),potem przerwa 15-dniowa i zabieg można powtórzyć. Odżywkacebulowo-brzozowo-pokrzywowa zawiera wiele witamin i soli mineralnych orazinnych ciał czynnych, które doskonale wnikają we włosy i w skórę, zapobiegająwypadaniu włosów, odżywiają je, wzmacniają, nadają im połysk, przeciwdziałajątworzeniu się łupieżu. Z tego względu, że odżywka posiada silny zapach należyją wetrzeć we włosy każdego wieczoru, nakryć je folią, a rano umyć włosyszamponem ziołowym.

Rp. Krem cebulkowy na plamy i cellulitis

Sok z cebuli świeżej 15 ml

Olejek cytrynowy – 1 ml

Olejek herbaciany 1 ml

Olejek cedrowy lub cyprysowy – 1ml

Maść allantoinowa (np. Alantan, Alantavit) – 2 tubki

Krem Nivea 2 op. ok. 50 g (ok. 100 g)

Maść z wit. A – 1 tubka

Glicerol – 10 ml

Olej rycynowy – 10 ml

Składniki ucierać na ciepło aż do połączenia. Sok z cebulinajpierw wymieszać z gliceryną i olejkami, potem olejem rycynowym i maściamioraz kremem.

Działanie: wygładzające, przeciwzapalne, odżywcze, rozmiękczające,regenerujące, odkażające, regulujące pigmentację skóry, przeciwwągrowe.Zapobiega cellulitis i plamom na skórze.

Centuriapospolita - Centaurium umbellatum (Gentianaceae)

Opis

Roślina dwuletnia dorastająca do 50 cm wys.; liście dolneodwrotnie jajowate, w różyczce, górne jajowatopodługowate; kwiaty w dośćgęstych podbaldachach; kielich rurkowaty, głęboko 5-dzielny; koronaróżowoczerwona, lejkowata; w górze rozpostarta, o 5 łatkach; pręcików 5przyrośniętych do korony; słupek 1; owoc - torebka. Kwitnie w czerwcu i wlipcu. W Polsce pospolita na całym obszarze; rośnie na łąkach, na suchychzboczach i w zaroślach.

Surowiec

Surowcem jest ziele - Herba Centaurii umbellati, FP III,IV i V.Ziele można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Surowiec zbiera się napoczątku lub w czasie kwitnienia, zanim jednak liście z rozetki odziomkowejzaczną żółknąć; suszy w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny

W zielu znajdują się: glikozydy (erytauryna, erytrocentauryna,amarogentyna), alkaloidy (erytrycyna czyli gencyanina), flawonoidy, kw.askorbinowy, kw. oleanolowy, zw. żywicowe, woski, garbniki, cukrowce i sole.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela centurii działają wiatropędnie, żółciopędnie,antyseptycznie, pobudzają apetyt, likwidują niesprawność i nieżyty jelit orazżołądka, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, obniżająciśnienie krwi, leczą zgagę.

Wskazania: brak łaknienia,zaburzenia trawienia, nadciśnienie, kamica i stany zapalne pęcherzykażółciowego, zastoje żółci.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10,7 ml -10 kg - 12-13 ml, 3-4 razydz.; dzieci ważące 15-18 kg- 21-25 ml, 20-25 kg- 28 ml, 30-35 kg- 42 ml, 40-45 kg- 57-60 ml, 3-4 razy dz.

Nalewkacenturiowa - Tinctura Centaurii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.

Rp.Mikstura CP na wrzody i zapalenie przewodu pokarmowego

Napar zziela centurii - 50 ml

Odwar zkorzenia babki - 100 ml

Płynywymieszać i wypić; stosować 3-4 razy dz. Dzieciom podawać 50-100 ml płynu 3-4razy dz..

Wskazania:zgaga, zaparcia, nieżyt jelit, niestrawność, biegunka, choroba wrzodowa.

Rp.Mikstura CVC uspokajająca i obniżająca ciśnienie krwi

Nalewkacenturiowa - 10 ml

Nalewkajemiołowa - 10 ml

Nalewkaglistnikowa - 10 ml

Zażywać 3razy dz. po 1 łyżeczce.

Wskazania: nadciśnienie, zdenerwowanie, lęk, histeria, nerwicaserca, kamica pęcherzyka żółciowego, brak żółci, zastoje żółci, niewydolnośćwątroby, ból brzucha, wzdęcia, brak łaknienia, niepokój wewnętrzny.

Chaber - Centaurea(Compositae)

Opis

1. Chaber bławatek - Centaurea cyanus czyli błękitny - roślinaroczna lub dwuletnia, dorastająca do 80 cm wys., liście równowąsko- lubwąsko-lancetowate, dolne niekiedy pierzastodzielne; koszyczki kwiatowe naszczycie łodygi; kwiaty wszystkie rurkowate, brzeżne większe, płonne,niebieskie, wewnętrzne mniejsze, obupłciowe, płodne, ciemnofioletowe; owoc -niełupka z puchem kielichowym. Roślina pospolita w całej Polsce. Występuje wzasiewach zbóż ozimych, na miedzach i przydrożach. Kwitnie od maja dopaździernika.

2. Chaber łąkowy (przestrzelon) - Centaurae jacea - roślinawieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; liście środkowe i górne nie podzielone,lancetowate lub jajowate, całobrzegie lub ząbkowane, lub głębiej wcinane, dolne- zatokowo-pierzaste; koszyczki z kulistą okrywą; kwiaty brzeżne, lejkowate,płonne, nijakie, środkowe rurkowate, liliowopurpurowe; owoce to niełupkiodwrotnie jajowate. Gatunek bardzo zmienny, wytwarza liczne formy i odmiany wzależności od warunków ekologicznych. Występuje na łąkach, pastwiskach, nasuchych zboczach, na przydrożach, na opuszczonych polach; lubi gleby ciężkie,tłuste, gliniaste. Kwitnie od czerwca do października,

Nie mylić (!) z chabrem drakiewnikiem (świerzbiec) - C. scabiosa -liście nierówno podwójnie lub pojedynczo pierzasto-sieczne; kolor kwiatówpurpurowy; kwitnie od lipca do września; wys. do 100 cm.

Surowiec

Surowcem jest kwiat chabra - Flos Centaureae lub dokładniejokreślmy nazwę zależnie od gatunku od którego kwiat pochodzi; Flos Cyani lubFlos Jeceae. Zrywa się kwiaty tylko świeżo rozkwitłe lub dopiero rozkwitające.Kwiaty suszy się wyłącznie w ciemnym miejscu rozłożone cieniutką warstwą napapierze. Surowiec po rozdrobnieniu przechowywać w światłoszczelnychopakowaniach.

Skład chemiczny

W kwiatach występują flawonoidy, glikozydy (centauryna, cichoryna,cyanina - do 0,7% - wrażliwe na światło !), sole mineralne – 11% (magnezowe,manganowe, potasowej, kw. askorbinowy, śluzy, garbniki i kw. kawowy.

Cyanina zwana także cyjaniną - w hydrolizie daje nam aglikoncyjanidynę i glukozę.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z chabrów działają żółciopędnie, osłaniające(powlekające), przeciwbakteryjnie, przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie,uspokajająco, moczopędnie, lekko napotnie; regulują wypróżnienia i pobudzająkrwawięnia miesiączkowe.

Wskazania: skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia,nieżyt przewodu pokarmowego, zapalenie nerek, stany zapalne spojówek;,zmęczenie oczu, kaszel, przeziębienie, bezsenność u niemowląt, skąpe inieregularne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne gałki ocznej i gardła,zaparcia.

Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml} niemowlęta - 6-7 ml; dzieci- 50-100 ml, 3-4 razy dz.

Na chore oczy robić okłady z naparu 3 razy dz. po 5 minut lubdłużej. Niemowlętom przemywać oczy słabym naparem chabrowym (1 łyżka na 200 mlwrzątku).

Nalewka chabrowa - Tinctura Centaureae: pół szkl. suchych kwiatówzalać 300 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1łyżce w 50 ml wody. Nalewką przemywać skórę w celu jej wybielenia i odkażenia.Zastosowana zewnętrznie działa przeciwzapalnie. Zażyta doustnie działażółciopędnie, moczopędnie, uspokajająco.

Rp. Mikstura ACCT

Napar z piołunu - 20 ml

Napar z chabra - 50 ml

Napar z glistnika - 50 ml

Napar z wrotycza - 30 ml

Płyny wymieszać i wypić od razu. Stosować rano i wieczorem.

Wskazania; brak miesiączki, skąpe i nieregularne krwawieniamiesiączkowe, kolka żółciowa i jelitowa, nerwica żołądka, niedostatecznewydzielanie żółci, choroby trzustki i wątroby, silne zaburzenia trawienne.

Uwaga ! Leksilny.

Cykoriapodróżnik - Cichorum intybus (Compositae)

Opis

Bylina dorastająca do 120 cm wys., szorstko owłosiona; liście dolne wróżyczce, zatokowo-pierzasto wykrawane, łodygowe - podługowate lub lancetowate,najwyższe - całobrzegie; koszyczki kwiatowe na szczytach gałązek i w kątachgórnych liści; kwiaty jasnoniebieskie (lub błękitno-fioletowe), rzadko białelub różowe, wszystkie języczkowate, obupłciowe, zewnętrzne - duże; owoc -niełupka z wieńcem łuseczek na szczycie. W Polsce pospolita na niżu i wniższych położeniach górskich; rośnie na zboczach, po przydrożach, na łąkach,na pastwiskach i niekiedy na stanowiskach kamienistych. Kwitnie od lipca dowrześnia. Roślina azotolubna.

Surowiec

Surowcem są: korzeń, ziele i kwiat (koszyczki) cykorii - Radix,Herba, Flos (Anthodium) Cichorii. Ziele zbiera się w początkach i w czasiekwitnienia, kwiaty - gdy są rozwinięte, a korzeń - w jesieni. Surowce suszy sięw temp. do 40^o C. Jedynie korzeń można suszyć w otwartym piekarnikuogrzanym do 60^o C. Radix Cichorii można nabyć w sklepach zielarskich/Flos, Kawon, Herba Lux/ - op. 25 i 50 g.

Skład chemiczny

W korzeniu i zielu znajdują się następujące substancje chemiczne:inulina - do 20%, glikozyd - intybina - do 2%, garbniki – 0,2%, cholina – 0,2g/100 g, cukry redukujące - do 15%, kw. askorbinowy, kw. chlorogenowy, kw.izochlorogenowy, kw. cykoriowy, kw. kawowy, laktucyna, ester kw.paraoksyfenylo-szczawiowego, alkohol trójterpenowy, taraksasterol.

W kwiatach występują glikozydy kumarynowe - cykoryna i eskulina.Ziele oprócz wyżej wymienionych składników zawiera witaminy z grupy B oraz soleżelaza, sodu, potasu, manganu, wapnia i fosforu.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z kwiatów działają lekko uspokajająco na centralny układnerwowy, tonizująco na serce; zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych,działają przeciwzapalnie, lekko moczopędnie i słabo odkażająco.

Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20minut; przecedzić. Pić kilka razy dz, po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-9 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 ml - 15ml, 9-10 kg- 19 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg - 32 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35 -40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz.

Wyciągi z ziela i korzenia działają podobnie lecz silniej: przeciwzapalnie,uspokajająco, antyseptycznie, żółciopędnie, wzmacniająco, moczopędnie,odtruwająco; regulują przemianę materii, wzmagają wydzielanie soku żołądkowegoi trzustkowego, zwiększają apetyt, regulują ciśnienie krwi, polepszajątrawienie, ułatwiają przyswojenie mleczka pokarmowego.

Wskazania: choroby zakaźne, skórne, wątroby, pęcherzykażółciowego, trzustki, stany zapalne układu pokarmowego, nieżyt żołądka i jelit,niestrawność, osłabienie, skoki ciśnienia krwi, stany ozdrowieńcze, brakłaknienia, zaburzenia trawienia, metabolizmu, hormonalne, reumatyzm, dna,zapalenie gruczołów limfatycznych, wyczerpanie nerwowe, stres, skąpomocz,kamica moczowa, pękanie naczyń krwionośnych, choroby oczu (okłady i jednoczesnepicie naparu lub nalewki).

Napar: 2 łyżki ziela lub korzenia zalać 400 ml wrzącej wody;odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów.

Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 400 ml wody; gotować 5 minut;odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów.

Intrakt cykoriowy - Intractum Cichorii: pół szkl. świeżegozmielonego korzenia lub ziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml lub stosować zewnętrznie.

Nalewka cykoriowa - Tinctura Cichorii: pół szkl. suszu zalać 400ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml.

Alkoholmel Cichorii wzmacniający i uspokajający (reguluje teżciśnienie krwi i wzmacnia serce): do 100 ml intraktu lub nalewki wlać 100 mlmiodu; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczkitego środka.

Rp.Mikstura CAAV uspokajająca

Nalewka zcykorii (we wszystkich przypadkach może być oczywiście intrakt) - 10 ml

Nalewka zarniki - 10 ml

Azulan - 5ml

Nalewkanagietkowa - 10 ml

Valeriana -10 ml

Płynywymieszać.

Zażywać 2-3razy dz. po 10 ml; dzieci 6-8 letnie - 3 ml, 9-10 letnie - 4 ml, 11-12 letnie -5 ml, 13-14 letnie -6 ml, 15-16 letnie - 7-8 ml, 2-3 razy dz. (w razie ostrychstanów dawkę zwiększyć o 50%).

Wskazania: bezsenność,podenerwowanie, niepokój, lęk, nerwice, kłucie

w sercu,nadciśnienie, zaburzenia trawienia.

Zewnętrzniedo przemywania: opryszczki, trądzik różowaty i młodzieńczy,

owrzodzenia,oparzenia, pryszcze, siniaki, rany.

Rp.Mikstura CVPC na nadciśnienie i nerwice

Nalewkacykoriowa - 10 ml

Nalewkajemiołowa - 10 ml

Nalewkakokoryczkowa - 10 ml

Nalewkaglistnikowa - 10 ml

Wymieszaćpłyny. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci od 7 do 8 r. ż. - 3,5 ml, 9-10 r.ż. - 4 ml, 11-12 r. ż. - 5 ml, 13-14 r ż. - 7 ml od 15 do 16 r. ż. - 8 ml, 2-3razy dz.

Wskazania: skoki ciśnieniakrwi, kolki, bóle brzucha, nerwice narządowe, zaburzenia trawienia.

Czeremchazwyczajna Prunus padus L. (Rosaceae)

Opis

Krzew lub drzewo do 15 m wys.; liście podłużnie-odwrotnie-jajowate lubeliptyczne, brzegiem ostro piłkowane, przy roztarciu wydzielające miłyspecyficzny zapach; kwiaty silnie pachnące, skupione w długich zwisającychgronach; kielich 5-działkowy; korona biała, 5 płatkowa; owoc - czarnypestkowiec. W Polsce występuje na niżu i w niższych położeniach górskich;rośnie w lasach, przy bagnach i mokradłach, nad brzegami jezior, przy rzekach istrumieniach; w niektórych miejscach występuje wyjątkowo licznie. Kwitnie odkwietnia do maja.

Surowiec

Surowcem są: kwiat, kora i owoc - Flos, Cortex et Fructus Padli.Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią (posiada mocny migdałowo-waniliowy,nieco drapiący zadach) i suszy w normalnej temperaturze; można ją dosuszyć wotwartym piekarniku ogrzanym do 60^o C. Przechowywać w szczelnymopakowaniu. Kwiat zbiera się w I fazie rozkwitu; ścina się całe pęki kwiatów -kwiatostany, całe suszy w normalnej temp. i potem mieli. Owoce zbiera się tylkodojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80^o C; powysuszeniu owoców nie wolno rozdrabniać!.

Skład chemiczny

Kora zawiera nitrylozyd - prunazynę, alkohol cyjanowy - pruniol,garbniki, sitosterol, lupeol, nonakosan i klimarynę. Są to substancjearomatyczne wykazujące wyjątkowo silne działanie antybiotyczne - fitoncydy.

Owoce zawierają cukry - do 5%, dużo garbników, olejek eteryczny,kwasy organiczne, witaminy i sole mineralne; są bogate w pektyny.

Kwiaty mają podobny skład do kory, ale posiadają dodatkowoflawonoidy i dużo olejku eterycznego

Działanie j zastosowanie

Wodny wyciąg z kwiatów i z kory działa silnie wykrztuśnie, uspokajająco,odkażająco, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwobrzękowo,przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie, hipotensyjnie, żółciopędnie; regulujeprzemianę materii. Kwiaty działają lekko przeczyszczająco, a koraprzeciwbiegunkowo. Wywierają silny wpływ przeciwtrądzikowy.

Wskazania: choroby zakaźne, nadciśnienie, zaburzeniametaboliczne, niedostateczne wydzielanie i zastoje żółci, choroby wątroby,stany zapalne i zakażenia układu oddechowego i pokarmowego oraz układumoczowego, nieżyty jelit i żołądka, ból brzucha, przeziębienie, gorączka,reumatyzm, obrzęki, zapalenie gardła, choroby skórne, wyczerpanie nerwowe,bezsenność, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, trudny okres po- iprzekwitania, upławy (picie odwaru z kory z jednoczesne stosowanie nasiadówek).

Odwar: 3 łyżki kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawićna 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.

Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 100-150 ml; dzieciom podawać tyle coodwaru z kory, zależnie od wagi ciała.

Syrop czeremchowy - Sirupus Padii: 1 szkl. kwiatów i 1 szkl.mielonych gałązek zalać 3 szkl. wody; zagotować, odstawić, wlać 100 ml wódki;pozostawić pod przykryciem na 30 minut; przefiltrować przez gazę; wlać 200 mlmiodu naturalnego, wsypać 250 ml cukru, 30 g gliceryny i sok z dwóch cytryn, staranniewymieszać. Przechowywać w butelkach w ciemnym miejscu. Zażywać 4-6 razy dz. po1-2 łyżki przy przeziębieniu, nieżytach dróg oddechowych i kaszlu.

Odwarem z kory płukać jamę ustną, gardło, wargi sromowe i pochwę(dobre też są nasiadówki 30-40 minutowe) przy stanach zapalnych i ropnych orazzakażeniach wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Z naparu kwiatowego robićokłady 10 minutowe (2-3 razy dz.), na oczy, a przy stanach zapalnych i ropnychoraz przy nadmiernym łzawieniu, pieczeniu (jednocześnie zażywać witaminę A+D -2 kaps. 3 razy dz. i wit. B2 - 2 draż. 3 razy dz.), opuchnięciu, zmęczeniu i pourazach.

Wyciągi wodne z owoców działają przeciwbiegunkowo,przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, napotnie, przeciwgorączkowo i moczopędnie.

Odwar: 3 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; zagotować i odstawić na30 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 3-6 razy dz, po 200 ml; podawaćodwar gorzki niemowlętom przy ostrych i średnich biegunkach w ilości 10 ml 3-4razy dz.

Intrakt z owoców: pół szkl. pognieconych świeżych owoców zalać 400ml gorącej wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Do 100 ml intraktu wlać 100ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom podawać 2łyżeczki alkoholmiodu przy przeziębieniach, chorobach zakaźnych i kaszlu orazosłabieniu.

Ze świeżych owoców można uzyskać sok przy pomocy sokowirówki,który jest bardzo bogaty w witaminy, pektyny, sole mineralne i aktywnebarwniki. Można go pić po rozcieńczeniu z wodą w czasie upałów oraz dolewać doherbaty w okresie zimowym.

Rp.Nafta czeremchowa – Naphta Pruni padii

Świeżą korę, gałązki lub same kwiaty zmielić przez maszynkę. Nakażde pół szkl. masy roślinnej dać 200 ml nafty czystej (kosmetycznej);wytrawiać 3 dni, przefiltrować.

Schorzałąskórę przemywać 2-3 razy.

Wskazania: trądzik, ropnechoroby skóry, wirusowe choroby skóry, grzybice, pasożytnicze roztocze,zapalenie mieszków włosowych.

Rp.Mikstura naftowo-olejkowa PTL na trądzik

Naftaczeremchowa – 100 ml

Olejekherbaciany – 1 ml

Olejeklawendowy – 1 ml

Olejrycynowy – 30 ml

Oliwa – 30ml

Składnikiwymieszać. Skórę trądzikową i z zapaleniem mieszków włosowych przemywać 2-3razy dz.

Czosnekniedźwiedzi - Allium ursinum (Liliaceae)

Opis

Bylinka dorastająca do 30-40 cm wys.; cebula podłużna; liście odziomkowepłaskie, jajowatolancetowate (podobne do liści konwalii); kwiaty śnieżnobiałe,zebrane w luźny wielokwiatowy nibybaldach; owoc - torebka 3-krotna; roślinaprzy roztarciu pachnie czosnkiem; kwitnie od maja do początku czerwca. Roślinapospolita na niżu i w górach po regiel dolny. Lubi gleby żyzne, wilgotne iluźne. Rośnie w cienistych lasach, w zagajnikach, w zaroślach, koło rzek istrumieni, w buczynach; często towarzyszą jej kokoryczka, czworolist, kopytnik,bez czarny, miodunka i czeremcha.

Surowiec

Surowcem jest całe ziele lub sam liść czosnku niedźwiedziego -Herba Allii ursini et Folium Allii ursini. Ziele i liście zbiera się tylko wmaju, to jest w okresie kwitnienia. Ziele i liście zebrane pod konieckwitnienia podczas suszenia zawsze żółknie i brązowieje czyli nie nadaje się doużytku. Suszenie surowca musi odbywać się w ciepłym, przewiewnym i suchymmiejscu, w którym panuje półmrok.

Skład chemiczny

W całej roślinie znajdują się siarczki i wielosiarczki allilowe,wielosiarczki dwuwinylowe, merkaptan, duże ilości soli mineralnych, witamin,zwłaszcza C, szereg biokatalizatorów, podobnie jak w czosnku uprawnym.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z ziela działają wykrztuśnie, moczopędnie, żółciopędnie,napotnie, odkażająco, przeciwmiażdżycowo, odtruwająco; obniżają ciśnienie krwi,regulują przemianę materii, ogólnie wzmacniają .

Wskazania: rekonwalescencja, osłabienie, nieżyty układuoddechowego, kaszel, stany zapalne przewodu pokarmowego, niedostatecznewydzielanie żółci, choroby zakaźne i skórne, zaburzenia przemiany materii,nadciśnienie miażdżyca, przeziębienie, skąpomocz, stany zapalne układumoczowego, zaburzenia trawienia.

Napar: 2 łyżki suszu zalać 400 ml wrzącej wody lub gorącego mleka;odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razydz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml.

Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii ursini; pół szkl. ziela zalać400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2łyżeczki. Dzieciom podawać w mleku osłodzonym miodem. Chorobowe zmiany skórne(opryszczki, choroby bakteryjne, ropne) przemywać nalewką kilka razy dz.

Rp.Mikstura AVCM

Nalewkaczosnkowa - 10 ml

Nalewkajemiołowa - 10 ml

Nalewkagłogowa - 10 ml

Nalewka zcykorii - 10 ml

Miódnaturalny - 1 łyżka

Składnikiwymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom podawać 1-2 łyżeczkipreparatu w mleku osłodzonym miodem.

Wskazania: kaszel,nadciśnienie, osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, osłabienie pracyserca, miażdżyca.

Czosnekogrodowy - Allium sativum

Opis

Bylina do 70 cmwys.; cebula złożona z kilku cebulek; liście płaskie, do 1 cm szer.; kwiaty w pozornymbaldaszku, otulonym przed kwitnieniem okrywą, zawierającym oprócz kwiatówliczne cebulki; kwiaty drobne, różowe; okwiat 6-działkowy; pręcików 6; słupek1; owoc - torebka. Roślina uprawiana.

Surowiec

Surowcem są: świeże cebulki czosnku - Bulbus Allii recens i liścieczosnku - Folium Allii recens.

Skład chemiczny

Ząbki czosnku zawierają olejek eteryczny - do 0,20%, cukrowce - do24%, białkowce - do 8%, inulinę - ok. 58%, makro-, mikro- i ultraelementy -wapń, fosfor, jod, miedź, żelazo, tytan, molibden, kobalt, nikiel, mangan,chrom, magnez, siarkę i cynk, znaczne ilości glikozydu aromatycznego - alliny,dwu- i trojsiarczkl allilowe i metylowe (wykazują działanie antybiotyczne; sąto tak zwane fltoncydy), wit, C i B, fitosterole, glicynę i cysteinę.

Liście mają podobny skład, ale obfitują w witaminę C - 100-140mg/100 g, allicynę - 0,1-0,3% i w wit. PP.

Działaniei zastosowanie

Czosnek działa wykrztuśnie, napotnie, odkażająco, uspokajająco,moczopędnie, żółciopędnie, przeciwmiażdżycowo, odkwaszająco, przeciwrobaczo,przeciwdusznicowo, hipoglikemicznie (przeciwcukrzycowo); zwiększa odpornośćorganizmu na choroby, reguluje wypróżnienia, “czyści krew”, hamuje wzrostpoziomu cholesterolu we krwi, zapobiega odkładaniu na ściankach tętnic i żyłcholesterolu. Sok ze świeżego czosnku zabija wirusy oraz bakterie cholery,tyfusu, zgorzeli gazowej, czerwonki i grypy.

Leczy grypęi inne choroby zakaźne oraz trądzik pospolity i wiele innych chorób skórnych.

Świeżąmiazgą czosnkową przykładać na czyraki i owrzodzenia.

Wskazania: zaburzenia trawienne z objawami bólubrzucha, wzdęciami i odbijaniem, stany zapalne żołądka i jelit, stany zapalnedróg oddechowych i moczowych, miażdżyca, nadciśnienie, choroby zakaźne (ospa,półpasiec, odrą, angina, świnka).

Przeciwwskazania: uczulenie na czosnek, ciąża, laktacja.

Dawkowanie: 2-4 ząbki czosnku 3-4 razy dz.; preparatAlliofil /Herbapol Poznań/ - 4 razy dz. po 2-4 tabl. powl.; dzieci - 3 razy dz.po 2 tabl.

Napar mleczny: 4 ząbki czosnku zmiażdżyć lub 2 łyżki pognieconychświeżych lub suchych liści zalać 200 ml gorącego mleka; odstawić podprzykryciem na 10 minut; osłodzić miodem i wypić; stosować 3-4 razy dz.;dzieciom dawek nie zmniejszać chyba że są małe.

Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii sativi: pół szkl. mielonychząbków czosnkowych zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać3-4 razy dz. po 1 łyżce w 200 ml gorącego mleka z miodem. Dzieciom podawać 1-2łyżeczki nalewki.

Nalewką przemywać kilka razy dz. chorobowe zmiany skórne, ale równocześniezażywać przetwory czosnkowe doustnie.

Intrakt czosnkowy - Intractum Allii sativi: pół szkl. ząbkówczosnkowych lub świeżych liści zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni;przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Alkoholmel Allii sativi: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać wgorącym mleku 2 łyżeczki tego środka.

W latach czterdziestych używano w lecznictwie pigułki czosnkowe zwęglem aktywowanym czyli leczniczym pod nazwą Allisatin i Allysat. Niestetyobecnie nie produkuje się ich i nie można i ich kupić w aptece, ale można jedomowym sposobem odtworzyć i posiadać w apteczce, a preparat mieć warto, gdyż wwielu przypadkach chorobowych przynosi on znakomite efekty lecznicze. A otoprzepis; na każde 5 tabletek węgla leczniczego - Carbo medicinalis (dostępny waptekach) dajemy 3 sproszkowane tabletki czosnkowe (można je kupić w sklepachzielarskich i w aptekach); proszki wymieszać starannie. Preparat należyprzechowywać w szczelnym pojemniku. Tak sporządzony lek wykazuje działanieprzeciwgnilne (w jelitach), przeciwczerwiowe, adsorbujące, przeciwmiażdżycowe iodtruwające (w przewodzie pokarmowym wiąże nie tylko produkty gnilne, alerównież toksyny, gazy i drażniące produkty pokarmowe); wzmaga czynnośćwydzielniczą żołądka, ułatwia trawienie, działa żółciopędnie.

Wskazania do stosowania preparatu czosnkowo-węglowego: ostre i przewlekłenieżyty jelit, infekcyjne biegunki toksyczne, niestrawność fermentacyjna ignilna, bębnica - wzdęcie brzucha, zaburzenia jelitowe w okresie po- iprzekwitania, biegunka letnia, miażdżyca naczyń, brak łaknienia, pasożyty,nadciśnienie, choroba wrzodowa, dusznica bolesna.

Preparatmożna podawać dzieciom, jest bezpieczny.

Dawkowanie: dzieci - 1 czubata łyżeczka proszku 3-4 razy dz. lubczęściej; dorośli - 2-3 łyżeczki proszku 3-4 razy dz.; lek popić naparemmiętowym lub rumiankowym.

Rp.Mikstura żółciopędna ACHT

Nalewka(intrakt) czosnkowa - 10 ml

Nalewkaglistnikowa - 10 ml

Nalewkadziurawcowa - 10 ml

Nalewkamniszkowa - 10 ml

Płyny wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce lub w raziebólów - 1 łyżka 2-3 razy dz. w 100 ml wody; dzieci ważące 25-30 kg - 3-4 ml, 35-40 kg - 5 ml, 45-50 kg - 6 ml, 3 razy dz.

Wskazania: kolki jelitowe, żółciowe, żołądkowe, nerkowe,niedostateczne wydzielenie i zastoje żółci, choroby wątroby, zaburzeniatrawienia, zaburzenia przemiany materii, lęk, wyczerpanie nerwowe, bezsenność,choroby zakaźne, nadciśnienie, miażdżyca.

Rp.Mikstura AVCC nasercowa, przeciwmiażdżycowa i hipotensyjna

Nalewkaczosnkowa - 10 ml

Nalewkajemiołowa - 10 ml

Nalewkagłogowa - 10 ml

Nalewkarutowa, kokoryczkowa lub kasztanowcowa - 10 ml

Nalewkamelisowa - 10 ml

Nalewkakonwaliowa - 10 ml

Miódnaturalny - 2 łyżki

Płynywymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci ważące:

25-30 kg - 5 ml, 35-40 kg - 7,5 ml, 45-50 kg - 9-10 ml, 2-3 razy

w ciągudnia.

Wskazania: choroby zakaźne, rekonwalescencja, kłucie wsercu, osłabienie pracy serca, nerwice, wyczerpanie nerwowe, bezsenność,nadciśnienie, choroby wątroby, miażdżyca, plamice, uczulenie, zaburzeniatrawienia.

Dąbszypułkowy i dąb bezszypułkowy – Quercus robur L. et Quercus sessilis Ehrh. (Fagaceae)

Opis

1. Dąb szypułkowy (seuQuercus pedunculata Ehrh.) – drzewo dorastające do 40 m wys.; korowina gruba,początkowo gładka, potem spękana; liście pierzasto-wrębne, dł. 6-14 cm, w zarysie podłużnieodwrotnie jajowate, krótkoogonkowe lub prawie siedzące, wręby nieregularne;blaszka liściowa w połowie najszersza, w nasadzie sercowata, z wierzchuciemnozielona, spodem jaśniejsza; kwiatostany pręcikowe kłosokształtne,zwisające, z 5-9-dzielnym okwiatem; pręcików 5-10; kwiaty słupkowe na długiejszypułce, pojedyncze lub zebrane po kilka; słupek 1, z 3-dzielnym znamieniem;owoc – orzech, zwany żołędziem, objety zdrewniałą miseczką, pokrytą łuskamipodkwiatków, na długiej szypułce. Kwitnie w maju. Rośnie w lasach, parkach,przy drogach, gospodarstwach.

2. Dąb bezszypułkowy(seu Quercus petraea Liebel, Q. sessiliflora, Q. intercedens) – drzewodorastające do 30 mwys.; korowina spękana, gruba; liście pierzastowrębne, dł. 8-12 cm, w zarysie odwrotniejajowate, długoogonkowe; ogonek liściowy żółtawy; wręby regularne; blaszka wczęści szczytowej najszersza, w nasadzie klinowata; kwiatostany pręcikowekłoskokształtne, zwisające; okwiat 5-9-dzielny, pręcików 5-10; kwiaty słupkowena krótkiej szypułce, prawie siedzące, pojedyncze lub zebrane po kilka,1-słupkowy, znamię 3-dzielne; owoc – orzech osadzony na bardzo krótkiejszypułce. Kwitnie w maju. Wszędzie sadzony.

Surowiec

Surowcem farmakopealnym jest korowina – Cortex Quercus, dostępnaw sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda) – opak. 50 g.

Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią i suszy w temp. do 60^oC.

W fitoterapii ludowej wykorzystuje się również: żołędzie Glandesseu Semen Quercus, liście – Folium Quercus i młode gałązki – Frondes Quercus.

Wszystkie suszy się w temperaturze pokojowej, warto je potempodsuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielić. Zmielone żołędzietrzeba uprażyć na patelni lub blasze na jasno-brązowy kolor (nie spailić !).

Pędypozyskuje się wiosną, wraz z pączkami lub młodziutkimi liśćmi.

Liściezbiera się w pod koniec maja i w czerwcu.

Składchemiczny

Liście, gałązki i kora zawierają garbniki (w korze do 20%, wliściach i gałązkach – do 12%), trójterpeny, flawonoidy (kwercetyna), kwasgalusowy i elagowy, katechinę, pektyny, żywice fenolowe, a w niej alkoholfenolowy -kwercytol C₆H₇(OH)₅, fitoncydy,pentozy, fitochinony (liście i pędy).

Żołędzie zawierają 37% skrobi, 7% cukrów, 7-9% garbników,flawonoidy, 6-7% białek, tłuszcze (do 17%) i saponiny.

Właściwości, działanie i zastosowanie

Kawa żołędziowa działa wykrztuśnie, przeciwzapalnie,przeciwbiegunkowo, moczopędnie, odżywczo i wzmacniająco.

Kawa żołędziowa gorzka: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawyprawdziwej zalać 250 ml wodzy; gotować 3 minuty i odstawić na 10 minut;przecedzić; pić gorzką przy niestrawności, biegunce, wzdęciach, nieżytachprzewodu pokarmowego.

Kawa żołędziowa słodka: 1 łyżkę kawy żołędziowej (można dodać 1łyżeczkę kawy prawdziwej) zalać 1 szkl. wody, gotować 3 minuty, odstawić na 10minut; przecedzić; osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić przyprzeziębieniu, chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, kaszlu iosłabieniu.

Kawa bukowo-żołędziowa: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawybukowej zalać 250 ml wody, gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić.Osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić kilka razy dz. przy stresie,przeziębieniu, osłabieniu, chorobach zakaźnych. Gorzką pić przy biegunkach inieżytach przewodu pokarmowego. Można zmieszać z prawdziwą.

Odwar z kory, gałązek lub liści działa: ściągająco,przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysiękowo, przeciwbakteryjnie,przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwgrzybiczo; uszczelnia i wzmacnianaczynia krwionośne, przyspiesza krzepnięcie krwi, pobudza procesy gojenia ran.

Odwar z liści, kory lub gałązek: 1 łyżkę surowca zalać 1 szkl.wody, gotować 5 minut, odstawić na 20 minut; przefiltrować; pić 1-4 razy dz. po100 ml, w razie biegunki 200 ml 4-6 razy dz. Dzieci – 50-100 ml 1-4 razy dz.; wbiegunkach 100 ml 4-6 razy dz.

Wskazania: nieżyt żołądka, nieżyt jelit, biegunka,krwawienia w przewodzie pokarmowym, nadmierne krwawienia miesiączkowe,zapalenie nerek i pęcherza moczowego, częstomocz, zatrucia (składniki dębuwiążą wiele toksyn i metabolitów szkodliwych), upławy.

Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych (jamyustnej, gardła, oczu, narządów płciowych), oparzenia, rany, owrzodzenia,opryszczka, liszaje, odparzenia, trądzik, łojotok, upławy, mokre wypryski,potówka, odleżyny, czyraki, afty, nadmierna potliwość stóp, zapalenie odbytu,hemoroidy. Jako płukanki, nasiadówki, lewatywy, okłady, przemywanie.

Ekstrakt dębowy – Extractum Quercus: pół szkl. zmielonej koryzalać 200 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosowaćzewnętrznie do pędzlowania oraz spryskiwania schorzałej skóry i błon śluzowych.

Rp.Zasypka dębowa

Sproszkowanakora lub liście dębu (zmielić w młynku) – 1 cz. (np. 1 łyżka)

ZasypkaLinomag lub Alantan – 3 cz. (np. 3 łyżki)

Składnikiwymieszać.

Wskazania(pudrować skórę): trądzik, łojotok, odleżyny, rany, opryszczka, owrzodzenia,oparzenia, potówki.

Drożdże – Saccharomycetes (Saccharomycetaceae) seu Faex medicinalis (sive potius Saccharomycessp.)

Wiadomościogólne

Przedstawicielem drożdży jest Saccharomycetes (Saccharomyces)cerevisiae, czyli drożdże piwne. Wykorzystuje się również drożdże winneSaccharomyces elipsoideus. Komórki drożdży są jednojądrowe, zazwyczaj tworzą kolonie,kształtu kulistego lub owalnego. Wyróżniają się zdolnością rozmnażania przezpączkowanie. Powstające na komórce wypustki przez dalszy wzrost przekształcająsię w komórki podobne do macierzystych, a w końcu oddzielają się. Dzikiegatunki drożdży przezimowują w glebie i w ściółce, skąd latem i jesieniąprzedostają się na owoce, obornik i inna materię organiczną, bogatą w cukry.

Rozmnażanie płciowe drożdży polega na kopulacji dwóch komórek,które ulegają fuzji i zlewają swoja zawartość w zygotę, przekształcając się wworek. Jądro zygoty dzieli się mejotycznie na 4 haploidalne (monoploidalne)jądra potomne i w obrębie worka powstają 4 zarodniki – askospory, które porozerwaniu worka kiełkują w nowe komórki wegetatywne.

Podczas wypiekania chleba, produkcji win i piwa następujefermentacja alkoholowa. Poprzedza ja przejście cukru złożonego - skrobi wcukier prosty, dopiero ten ostatni drożdże rozkładają na etanol i dwutlenekwęgla wg reakcji:

C₆H₁₂O₆ –glukoza + drożdże –zespół enzymów –zymaza -> fermentacja -> 2 CO₂+ 2 C₂H₅OH-etanol + 25 kalorii energii

Proces ten został odkryty w 1815 r. przez Gay-Lussaca, adokładniej zbadany przez Eduarda Buchnera (1860-1917) w 1896 r., kiedy towyizolował on zespół enzymów – zymazę, odpowiedzialny za fermentację (nagrodaNobla w 1907 r.).

Eduard Buchner /1860-1917/

W czasie wypiekania chleba alkohol ulatnia się, CO₂natomiast spulchnia ciasto, wskutek czego chleb staje się porowaty i pulchny(komory powietrza tworzą się wskutek gromadzenia w nich gazu – dwutlenku węgla).

Surowiec

Surowcem sądrożdże paczkowane, które można kupić w sklepach spożywczych.

Składchemiczny

Drożdże zawierają aminokwasy: walina, tyrozyna, tryptofan,treonina, fenyloalanina, metionina, lizyna, leucyna, izoleucyna, histydyna,cystyna, arginina, kwas asparaginowy, alanina; sole mineralne: kobalt, mangan,molibden, cynk, miedź, żelazo, wapń, fosfor, sód, selen, chrom, cyna; witaminy:cholina, inozytol – ok. 3 000 ug, biotyna – ok. 1 ug/g, kw. foliowy ok. 30ug/g, PABA – ok. 100 ug/1 g; niacyna – ok. 300 ug/g, kw. pantotenowy – ok. 200ug/g, pirydoksyna – ok. 60 ug/g, ryboflawina – ok. 50 ug/g, tiamina – ok. 6ug/g, ergosterol, ponadto nuklepoproteiny, węglowodany – ok. 25%, tłuszcze –ok. 3%, z tego około 2% lecytyny, enzymy: maltaza, laktaza, inwertaza, amylaza,fosfataza, oksydazy.

Właściwości,działanie i zastosowanie

Drożdże mają dużą wartość odżywczą, co w umiejętny sposób może byćwykorzystane w leczeniu i profilaktyce wielu chorób. Przed spożyciem drożdżenależy zabić gorącym mlekiem lub gorącą wodą, lub przesmażyć. Nie wolnokonsumować żywych drożdży, gdyż kosztem naszej treści pokarmowej przeprowadzająw jelitach fermentację, co objawia się wzdęciami, odbijaniem, bólem brzucha,nudnościami, wymiotami i bardzo złym samopoczuciem. Żywe drożdże w naszymprzewodzie pokarmowym to prawdziwy problem, staja się dla nas raczej pasożytaminiż sprzymierzeńcami. Dzięki zawartości dużych ilości i łatwo przyswajalnychskładników budulcowych, energetycznych i regulujących drożdże wykazują wpływogólnie wzmacniający, mobilizujący procesy regeneracji, kompensacji iodporności; przywracają odpowiednią mikroflorę jelitową, wybitnie oddziałują naczynności skóry i jej wytworów: paznokci i włosów.

1.Drożdże w mleku: 1-2 łyżki drożdży zalać 1 szkl. gorącego mleka, parzyćpod przykryciem 5 minut, osłodzić miodem i wypić po starannym wymieszaniu.

2.Móżdżek drożdżowy wyśmienity (dla 2 osób):

Składniki: 2 kostki drożdży

2 cebule średnie

tłuszcz

4 jajka

pół kostki rosołka

pieprz, ziele angielskie, zioła (polecam te mieszanki do grilla)

Cebule pokroić w kosteczkę i zeszklić natłuszczu, rozmieszać z rosołkiem, wsypać rozkruszone drożdże, mieszaćenergicznie aż do rozpuszczenia na małym ogniu; wbić jajka, przyprawić dosmaku. Gdy zacznie tężeć odstawić. Podawać z frytkami lub ryżem.

Maseczka drożdżowa: Z drożdży i mleka (lub zodwaru siemienia lnianego, albo odwaru z korzenia mydlnicy) sporządzić gęstąpapkę. Przygotowaną masę nakładać na twarz, szyję i dekolt. Trzymać 20-30minut, po czym zmyć wodą z dodatkiem Azulanu, Azucalenu – płyn lub naparurumiankowego.

Maseczkadziała oczyszczająco, zwężająco na pory, pojędrniająco, odżywczo iprzeciwtrądzikowo.

W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są preparatydrożdżowe: Dromin (Apipol Farma) – tabl. 400 mg (dodatkowo zawierają pyłekkwiatowy) – 3 tabl. 2-3 razy dz.; Dolovit natürlicheTorula Hefe (Roche) – tabl. 400 mg – 3 tabl. 2-3 razy dz.; Bio-Strath – tabl. i płynz dodatkiem ziół – 3 tabl. 2-3 razy dz. lub 1 łyżeczkę płynu 2-3 razy dz.

Dziewannakutnerowata i dziewanna wielokwiatowa – Verbascum phlomoides et Verbascumthapsiformae (Scrophulariaceae)

Opis

1. Dziewanna kutnerowata– roślina dwuletnia, cała pokryta żółtawym kutnerem; dorasta do 1,5 m wys.; liście brzegiemkarbowane, dolne szeroko-eliptyczne, górne – szerokolancetowate; kwaity po 2-5,skupione w proste, szczytowe, długie grono; kielich o 5 lancetowatych łatkach;korona żółta, do 5 cmśrednicy; pręcików 5, dwa dłuższe od pozostałych; słupek 1; owoc – torebka. WPolsce rośnie głównie na niżu – na słonecznych wzgórzach, zrębach iprzydrożach, niekiedy uprawiana.

2. Dziewannawielokwiatowa – roślina dwuletnia, pokryta żółtawym kutnerem, dorastająca do 2 m wys.; liście dolneeliptyczne, wyższe jajowate, brzegiem karbowane; kwiaty ustawione na osigłównej kwiatostanu w pęczkach, po 2-5; kielich dzwonkowaty, 5-ząbkowany;korona żółta, o krótkiej rurce, płaska, o nierównych łatkach, dolna łatkanajwiększa; pręcików 5; słupek 1; owoc – torebka. U nas rośnie na niżu,Podkarpaciu, na słonecznych wzgórzach, polanach i przydrożach.

3. W Polsce rośnie takżedziewanna drobnokwiatowa – Verbascum thaplus, o podobnych właściwościachleczniczych jak poprzednie; pospolita wszędzie.

Surowiec

Surowcem jest sam kwiat dziewanny – FlosVerbasci, FP II, III, IV et V. kwiaty można nabyć w sklepach zielarskich /HerbaLux, Herbapol, Kawon) – op. 25 g. W aptekach i w sklepach zielarskich dostępny jesttakże syrop dziewannowy Sirupus Verbasci /Rol.Sp.Prod.-Usł.; Hasco Lek) – 1łyżka 3-4 razy dz.

Z powodzeniem stosowałem także całe ziele dziewanny – HerbaVerbasci. Ziele (górna część i liście) pozyskuje się w okresie kwitnienia isuszy w temp. do 60^o C, potem mieli i przechowuje w szczelnychsłojach. Jest silniejsze w działaniu niż sam kwiat.

Składchemiczny

Kwiaty: barwniki (krocetyna, ksantofil), śluzy (2-3%), cukry (ok.11%), saponiny (verbaskosaponiny), irydoidy, alkohole wielowodorotlenowe,flawonoidy (hesperydyna), olejek eteryczny, sole mineralne (ok. 6%), kwasyorganiczne, karoten, witamina PP i z grupy B.

Ziele zawiera glikozydy irydoidowe, alkohole cukrowe, saponiny,flawonoidy (rotenon, hesperydyna, rutyna, luteolina), kwasy fenolowe pochodnekw. cynamonowego, kwas kawowy.

Działanie: wykrztuśne, przeciwkaszlowe (uwaga !działanie wykrztuśne nie jest równoznaczne z działaniem kaszlowym, oznacza onojedynie upłynnienie śluzowej wydzieliny, przez co ułatwia jego wydalenie, niezaś na wywoływaniu kaszlu; działanie przeciwkaszlowe polega na hamowaniuośrodka kaszlu), przeciwzapalne, silnie odkażające (ziele), przeciwbólowe(ziele), przeciwgorączkowe (ziele), przeciwalergiczne, przeciwwysiękowe, silnieżółciopędne (ziele), moczopędne, rozkurczowe, regulujące wypróżnienia.

Wskazania: nieżyty dróg oddechowych, chorobyalergiczne, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, niedoczynność gruczołówdokrewnych, choroby skórne, zaburzenia trawienne, blednica, zaburzenia krążeniaobwodowego (ziele).

Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na zioło podczas zbierania.

Napar: 1 łyżkę ziela lub 2 łyżki kwiatów zalać 1 szkl. wrzącejwody (kwiaty zalać mlekiem); parzyć 20 minut, przecedzić; napar mleczny i wodnyosłodzić miodem, pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Można podawać dzieciom powyżej3 r. ż. – 100 ml naparu mlecznego z miodem.

Tinctura Verbasci: pół szkl. suchego ziela lub 1 szkl. suchychkwiatów zalać 250 ml wódki; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz.po 15 ml w 100 ml mleka z miodem.

Zewnętrznie stosować (przemywać skórę, okłady z roztworu: 1 cz.nalewki + 1 cz. wody przegotowanej) w leczeniu opornych opryszczek (pędzlowaćnierozcieńczoną nalewką), trądzika młodzieńczego, krost, ropni, zapaleniamieszków włosowych, trądzika odwróconego, oparzeń i sączących ran.

Rp.Mikstura przeciwstresowa AMVH

Nalewkamelisowa 10 ml

Nalewkadziewannowa 15 ml

Nalewkaarnikowa – 10 ml

Nalewka(sok, intrakt) dziurawcowa – 10 ml

Płynyzmieszać.

Zewnętrznie- wskazania: opryszczki, trądzik, ropnie, rany sączące, oparzenia, liszaje,liszajce.

Doustnie –wskazania: nerwice narządowe, bezsenność, ból brzucha, niepokój wewnętrzny,stres.

Sposóbużycia: okłady (roztwór: 1 cz. mikstury + 1 cz. wody), przemywanie schorzałejskóry 2-3 razy dz. Równocześnie doustnie: 5-10 ml preparatu 3 razy dz. wciepłym mleku z miodem.

Rp.Mieszanka przeciwprzeziębieniowa VSUMP

Kwiat lubziele dziewanny 2 cz.

Zielemajeranku 1 cz.

Ziele lubkwiat wiązówki – 1 cz.

Kora wierzby– 1 cz.

Liść lubkorzeń babki 1 cz.

Korzeńarcydzięgla lub dzięgla, lub kwiat wrotyczu, lub owoc anyżu – 1 cz.

Kwiat lubliść podbiału – 1 cz.

Zioławymieszać.

1 łyżkęmieszanki zalać 1 szkl. wody, zagotować, odstawić na 20 minut pod przykryciem,przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 200 ml

Wskazania: chorobyprzeziębieniowe, gorączka, grypa, angina, ospa, odra, kaszel, zapalenieoskrzeli lub krtani, zapalenie gardła.

Dzięgiel leśny – Angelica silvestris (Umbelliferae)

Opis

Bylina dorastająca do 150 cm wys.; liście potrójnie pierzaste orozdętych pochewkach i jajowatych, nierówno ząbkowanych listkach; kwiaty wdużych baldachach, złożonych; pokryw brak, pokrywki obecne; kielich niewyraźny;korona biała, 5-płatkowa; pręcików 5; słupek 1; owoc - rozłupnia, rozpada sięna dwie rozłupki. W Polsce rośnie na całym obszarze po zaroślach i na mokrychłąkach; ponadto w Azji i Ameryce Północnej. Kwitnie od lipca do sierpnia.

Surowiec

Surowcemjest korzeń i liść – Radix et Folium Angelicae silvestris.

Ziele należyzebrać wiosną i wczesnym latem i wysuszyć w normalnej temperaturze.

Korzenie wykopuje się jesienią lub wiosną i suszy w lekkopodgrzanym piekarniku (w ok. 50-60^o C).

Składchemiczny

W rośliniewystępuje olejek eteryczny z felandrenem, pochodne furanokumaryn (umbeliferon),żywice, gorycze, kwas dzięglowy, kw. walerianowy, sole, witaminy, angelicyna,laktony.

Właściwości,działanie, zastosowanie

Wyciągi z ziela i korzeni działają uspokajająco, rozkurczowo namięśnie gładkie, wzmacniająco na serce, pobudzająco na ośrodek oddechowy,moczopędnie, napotnie, silnie żółciopędnie, rozgrzewająco, wiatropędnie,przeciwbólowo; regulują metabolizm i wypróżnienia. W większych dawkach działająnarkotycznie.

Wskazania: choroby zakaźne, osłabienie, zaburzeniatrawienne, powolna przemiana materii, zaburzenia w wydzielaniu i przepływieżółci, wyczerpanie nerwowe, nieżyty układu oddechowego, choroby skórne na tlezaburzeń hormonalnych i wadliwego metabolizmu, blednica, sinica rąk, zaparcia,słabe krążenie obwodowe i mózgowe.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja,uczulenie na olejek dzięglowy.

Napar: 2 łyżki ziela lub korzenia zalać 200 ml wrzącej wody lubmleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem; pić 4 razy dz. po 200ml. W razie bezsenności przed snem. Dzieciom powyżej 13 r. ż. – jak dorośli.Młodszym, ale powyżej 6 r. ż. – 100 ml mleka dzięglowego z miodem.

Nalewka dzięglowa: pół szkl suchego mielonego ziela lub korzeniazalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1łyżeczce (max 1 łyżka); dzieci ważące 15-20 kg - 2 ml, 25-30 kg - 3,5 ml, 35-40 kg - 5 ml, 45-50 kg - 6 ml, 3-4 razy dz. wmleku z miodem.

Zewnętrznie:łojotok, trądziki, dermatozy, stany zapalne skóry.

Rp.Mikstura AVA

Nalewkadzięglowa - 10 ml

Nalewkakozłkowa - 10 ml

Azulan - 5ml

Wymieszać.Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki; dzieciom podawać

tyle conalewki dzięglowej.

Wskazania: zaburzenia trawienia, bóle brzucha,przejedzenie, podniecenie nerwowe, bezsenność, bóle żołądka, wątroby, trzustki,śledziony i pęcherzyka żółciowego.

Dziurawiec - Hypericum (Hypericaceae siveGuttiferae)

Opis

1. Dziurawiec kosmaty - Hypericum hirsutum - bylina; łodygawzniesiona, miękko owłosiona; włoski jednokomórkowe, odstające, rudawe; liściejajowatopodłużne, tępe, owłosione, pod światło kropkowane (dziurkowane); kwiatyliczne, zebrane w wydłużoną wiechę; działki kielicha równowąsko-lancetowate,zaostrzone; płatki korony żółte; owoc - jajowata i brunatną torebka. Roślinapospolita; rośnie w lasach i w zaroślach, na polanach przyleśnych oraz nawzgórzach przy lasach.

2. Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum - roślinawieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; ulistnienie równoległe; liście podłużne, podświatło kropkowane (te kropki to zbiorniczki olejków eterycznych); kwiatostangałęzisty, gęsty; kielich 5-działkowy; korona 5-płątkowa; płatki korony żółte,pod światło dziurkowane, w górze po jednej stronie brzegiem ząbkowane. Kwitnieod maja do sierpnia. Owocem jest wielonasienna 3-klapowa, jajowata torebka.Rośnie w lasach, na zrębach, na miedzach, na ugorach, w zaroślach, na łąkach iwzgórzach.

3. Dziurawiec skąpolistny - Hypericum montanum - bylina; łodygawzniesiona, pojedyncza, czerwonawo nabiegła; liście jajowate lub niecowydłużone, brzegiem podwinięte, zaostrzone, spodem omszone, sinawe, siedzące;kwiatostan zbity, wiechowaty, oddalony od najwyższej pary liści; kwiatybladożółte, 5-płatkowe, 5-działkowe; blaszki liściowe z rzadka czarnokropkowane, górne 2-3 pary liści przeświecające kropkowane; owoc -wielonasienna torebka.

4. Dziurawiec czteroboczny - Hypericum quadrangulum - bylina;kłącze czerwone, pełzające; łodyga naga, 4-kanciasta, czerwonobrunatną,pojedyncza, w górze rozgałęziona; liście szerokojajowate, eliptyczne, tępe lubzaokrąglone, bez przeświecających kropek; kwiaty liczne, zebrane w rzadkiwiechowaty kwiatostan; działek kielicha 5; płatki korony żółte, czarnokropkowane; słupek 3-szyjkowy; pręciki zebrane w 3 wiązki; owoc - torebka.Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie w lasach, na łąkach, nad brzegami wód, wzaroślach, na wzgórzach.

5. Dziurawiec rozesłany - Hypericum humifusum - roślinajednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 15 cm wys.; łodyga ścieląca się, cienka irozgałęziona, 2-kanciasta, liniowana; liście jajowate lub nieco podługowate,tępe, drobne, górne - przeświecające kropkowane; kwiaty jasnożółte, pojedynczelub zebrane w kwiatostany; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września.Rośnie przy ciekach wodnych, na drogach leśnych i łąkowych.

Wszystkie wyżej opisane gatunki dziurawca są lecznicze i mają tensam skład chemiczny.

Surowiec

Surowcem jest kwitnące ziele (może zawierać niedojrzałe owoce) -Herba Hyperici. Surowiec suszy się w temp. do 40^o C. Ziele dobrzeschnie i łatwo mieli się. W aptekach i w sklepach zielarskich można nabyć:Intractum Hyperici (Phytopharm; fl. płyn - 100 g), Succus Hyperici(Phytopharm; płyn fl.45 i 100 g), Tinctura hyperici (Phytopharm, płyn fl. 100 g); Herba Hyperici (opak.50 g); FPII,III,IV i V. Ekspresówki są mało wartościowe.

Składchemiczny

Ziele dziurawca zawiera olejek eteryczny w ilości do 1% (a w nimgłównie pinen i cineol), flawonoidy (do 5%): hiperozyd, rutynę, kwercytrynę,kwercetynę: ponadto kw. kawowy, garbniki do 12%), żywice (do 18%), antocyjany(dc 6%), hiperycynę (ok. 0,02%), karoten (13%), wit. C, azulen, cholinę,acetylocholinę, hyperynę (glikozyd), kw. chlorogenowy, kw. nikotynowy, pektyny,sole, saponiny.

Hiperozyd, którego jest w roślinie ok. 0,4% w hydrolizie daje namaglikon kwercytyny i galaktozę; cząsteczka tego glikozydu flawonowego składasię z 21 atomów węgla, 20 atomów wodoru i 12 atomów tlenu.

Działanie i zastosowanie

Wyciągi z dziurawca działają kojąco, ściągające,przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, odkażająco, uspokajająco, moczopędnie,przeciwzapalnie, wzmacniająco, przeciwwzdęciowo, odtruwające; poprawiająnastrój, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, regulują metabolizm,pobudzają trawienie, regulują wypróżnienia, koordynują pracę wątroby,pęcherzyka żółciowego i trzustki. Wyciągi alkoholowe i olejowe wykazują wpływprzeciwstresowy i przeciwdepresyjny, a także fotouczulający iprzeciwtrądzikowy.

Wskazania: zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamicażółciowa, choroby wątroby, stany zapalne pęcherzyka żółciowego i drógżółciowych, choroby trzustki, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka i jelit,zaparcia, niestrawność, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, choroby skórne,zakaźne i sercowo-naczyniowe, złe samopoczucie, wyczerpanie nerwowe, zmęczenie,zatrucia, krwotoki maciczne, zaburzenia miesiączkowania, upławy (pić napar ijednocześnie stosować nasiadówki lub przepłukiwania pochwy), zapalenieprzydatków, stres, psychozy, osłabienie, depresja, alergia.

Dłuższe zażywanie nalewki, soku lub intraktu przez osoby młodepowoduje u nich wyleczenie trądziku młodzieńczego.

Zewnętrznie: dermatozy, rany, łojotok, trądziki, stanyzapalne skóry, zmiany sączące, choroby włosów.

Alkoholowe i olejowe wyciągi z dziurawca działają fotouczulającoco w sposób umiejętny może być wykorzystane do leczenia wielu chorób skóry, np.łuszczycy, trądziku młodzieńczego, bielactwa.

Osoby zażywające alkoholowe wyciągi z dziurawca nie mogą jednakprzesadnie opalać się, ani też przebywać zbyt długo na słońcu !.

Napar: 2 czubate łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawićna 20 minut; przecedzić. Zażywać 4-6 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 3-5 razy dz.;dzieci ważące 15-20 kg- 42 ml, 25-30 kg- 53 ml, 35-40 kg- 75 ml, 45-50 kg- 107 ml, 3-5 razy dz.

Nalewka dziurawcowa - Tinctura Hyperici: pół szkl. ziela dziurawcazalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po10-15 ml; dzieci ważące 20-25 kg - 2-3 ml, 30-35 kg - 4 ml, 40-45 kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 2-4 razy dz.

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego mielonego ziela zaleć 400ml zimnego alkoholu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.

Intrakt dziurawcowy - Intractum Hyperici: pół szkl. świeżego zielazalać gorącą wódką; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Ekstrakt dziurawcowy - Extractum Hyperici: pół szkl. świeżego lubsuchego ziela zalać 200 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażyważ 3-4razy dz. po 5 ml.

Oleum Hyperici - pół szkl. świeżego lub suchego ziele zalać 200 mlgorącego oleju słonecznikowego lub sojowego (znakomita jest też oliwa);wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce oleju przyzaparciach, bólach pęcherzyka i wątroby, zaburzeniach wydzielania żółci itrawiennych oraz po obfitym posiłku. Olejem przemywać skórę suchą i wrażliwą zestanami zapalnymi. Olej dziurawcowy znakomicie leczy trądzik młodzieńczy, ranyi oparzenia. Przy trudno gojących się ranach stosować: 30 ml olejudziurawcowego wlać do 30 ml tranu i 20 ml Linomagu - płynu; wymieszać. Choremiejsca pokrywać sterylną gazą zmoczoną w płynie i zabandażować, Preparat takileczy też rozpadliny skórne, suchość skóry, odleżyny, zrogowaciałe ręce istopy, stany zapalne skóry, trądziki, zmiany troficzne.

W przypadku uszkodzenia, suchości, wypadania, braku połysku,rozdwajaniu i łamliwości włosów pokryć je specyfikiem na 12 godz. po czym umyćwłosy (zabiegi powtarzać nawet codziennie lub co drugi dzień aż co skutkuleczniczego). Przy łupieżu suchym włosów daje znakomite efekty gdy dodamy dopreparatu 30 ml oleju rycynowego (wetrzeć we włosy, nakryć je folią na 120minut, umyć w szamponie do włosów suchych, np. brzozowym, jajecznym. Płynemwarto też oczyszczać schorzałe miejsca pokryte maściami lub innymi lekamidermatologicznymi, np. w łuszczycy, w rogowaceniu starczym (w tych przypadkachdodać 30 ml oleju rycynowego).

Rp. Nafta dziurawcowa – Naphta Hyperici – leczy łupież,grzybice we włosach, trądzik skóry owłosionej i ropnie na skórze głowy.Oczyszcza wągry, niszczy roztocze (np. nużeńce). Doskonała na trądzik, w tymtakże na skórze suchej.

Pół szkl.ziela suchego lub świeżego mielonego zalać 250 ml nafty kosmetycznej. Wytrawiać3 dni; przefiltrować.

Naftadziurawcowa – 100 ml

Olejrycynowy – 25 ml

Olejekcedrowy lub herbaciany – 1 ml

Tran – 20 ml

Płynyzmieszać. Skórę z cystami ropnymi, z zapaleniem łojotokowym, z zapaleniemmieszków włosowych, z ropniami po goleniu lub kosmetykach i skórę z opornymtrądzikiem przemywać 3 razy dz., po czym osuszyć i wklepać maść Tribiotic lubmaść z witaminą A.; zastosować masaż. Leczenie drastyczne, ale skuteczne.

W chore włosy (rozdwojone końce, łamliwe, wypadanie, brak połysku)i w łupieżową skórę wcierać naftę dziurawcową na 8 godzin przed umyciem.

Rp.Mikstura HACM

Wyciągalkoholowy z dziurawca - 10 ml

Nalewkaarcydzięglowa lub dzięglowa - 10 ml

Nalewkęglistnikowa - 10 ml

Nalewka(krople miętowe) miętowa - 5 ml

Wymieszać.Zażywać 2-3 razy dz. po 5 ml

Wskazania: bóle brzucha, skurcze jelit, bóle żołądka,trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego i jajników (w tym przypadku zażyć 10ml preparatu), zaburzenia trawienne, kamica żółciowa, zastoje żółci, chorobywątroby.

Rp.Mieszanka ziołowa HRS

Zieledziurawca - 1 łyżka

Ziele ruty -1 łyżka

Zielenawłoci - 1 łyżka

Wymieszać. 2czubate łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody;

odstawić na20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci ważące 3-4 kg - 8 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 2-3-4 razydz.

Wskazanie: choroby wątroby, trzustki, żołądka,pęcherzyka żółciowego, skóry, zakaźne, alergiczne; zaburzenia trawienia,pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce,zapalenie spojówek i gałki ocznej; kamice moczowa, skąpomocz, obrzęki;przeziębienie; po zatruciach.

Rp.Mikstura AHCQ na rany, oparzenia i owrzodzenia

Ekstraktdziurawcowy - 10 ml

Alkoholowywyciąg z kory dębowej, z buku lub olchy - 10 ml

Azulan - 5ml

Nalewkanagietkowa - 10 ml

Wymieszać.

Oparzenia,rany, owrzodzenia i in. zmiany chorobowe spryskiwać płynem 3-4 razy dz.

Fiołek trójbarwny - Viola tricolor (Violaceae)

Opis

Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 40 cm dł.; liście podłużniejajowate lub lancetowate, często z jednej strony ząbkowane; kielich5-działkowy; korona złożona z 5 płatków; górne - fioletowe, boczne -żółtawe,dolny - z żółtą plamą i ostrogą; pręcików 5; słupek 1; owoc -torebka. Roślinapospolita; rośnie na łąkach, na ugorach, po przydrożach, na wzgórzach. Kwitnieod kwietnia do października. Podobne właściwości lecznicze wykazuje fiołekpolny - Viola arvensis, bardzo podobny do trójbarwnego.

Surowiec

Lecznicze jest ziele - Herba Violae. Można zbierać ziele wraz zkorzeniami - Herba Violae cum radice.

Ziele zbierasię w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40°C.

W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić ziele fiołkatrójbarwnego luzem (opak. 50 g).Fiołek trójbarwny jest objęty przez naszą FP I, II, III, IV i V. Torebkiekspresowe mają małą wartość leczniczą.

Składchemiczny

Ziele fiołka trójbarwnego zawiera saponiny, flawonoidy (rutozyd,violutozyd - 10%, kwercetynę), antocyjany (violaninę, 3-glikozyd delfinidyny,3-glukozyd peonidyny), karotenoidy (beta-karoten, wiolaxantynę, zeaxantynę)dużo śluzu, cukrowców, liczne sole mineralne, kw. askorbinowy, salicylanmetylowy, olejek eteryczny, garbniki i alkaloidy.

Działaniei zastosowanie

Wodny wyciąg z fiołka trójbarwnego działa moczopędnie,wykrztuśnie, napotnie, żółciopędnie, odtruwająco, przeciwzapalnie,przeciwalergicznie; reguluje wypróżnienia, przemianę materii; uszczelnia iwzmacnia naczynia krwionośne działając w ten sposób przeciwwysiękowo; wykazujesynergizm z wit. C.

Wskazania: zaburzenia w oddawaniu moczu, skąpomocz,stany zapalne kłębuszków i miedniczek nerkowych oraz moczowodów i pęcherzamoczowego, kamica moczowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroba wrzodowa,zaburzenia trawienia, kamica żółciowa, zaparcia, stany zapalne przewodupokarmowego, otyłość, wszelkie choroby zakaźne i skórne, przeziębienie, nieżytyukładu oddechowego, kaszel, nadciśnienie, reumatyzm, gorączka, zapaleniespojówek, siatkówki i naczyniówki (okłady na oczy i jednoczesne picie naparu),choroba alergiczne, zatrucia.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 2-4 razy dz.;dzieci ważące 15-20 kg- 42 ml, 25-30 ml - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 2-4 razy dz.

Wraz zestosowaniem naparu doustnie zalecam zażywać wit. C lub Rutinoscorbin.

Susz fiołkowy można zaparzyć w mleku i osłodzić miodem. W celachkosmetycznych i leczniczych (stany zapalne, suchość, przebarwienia, trądziki,łuszczyca itd.) skórę przemywać naparem 3-4 razy dz. i jednocześnie pićnastępującą mieszankę:

Rp.Mieszanka VATUE na choroby skórne

Ziele fiołkatr. - 1 łyżka

Korzeńłopianu - 1 łyżka

Zieleskrzypu - 1 łyżka

Zielepokrzywy - 1 łyżka

Kłącze perzu- 1 łyżka

Korzeń lubziele mniszka - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 400 ml wrzącej wody; odstawićna 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 200 ml; dzieci ważące 4-5 kg - 8,5 ml, 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 ml -85,7 ml, 40-45 kg- 114 ml, 50-55 kg- 142 ml, 3-4 razy dz.

Wskazania(oprócz chorób skórnych): zaparcia, zaburzenia przemiany materii, trawienia i wwydzielaniu żółci, choroby zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa,miażdżyca, reumatyzm, obrzęki, osłabienie.

Fiołekwonny (ogrodowy) - Viola odorata

Opis

Bylinka dorastająca do 10 cm wys.; liście zielone, sercowate lubnerkowate, zaokrąglone, tępo zakończone, brzegiem karbowane, u nasady zjajowatymi przylistkami; kwiaty wonne, fioletowe, różowe, a nawet białe; owoc -torebka. Kwitnie od marca do kwietnia. Roślina pospolita. Rośnie w zaroślach,na łąkach, na wzgórzach, w lasach, w parkach; lubi gleby żyzne, bogate w azot;roślina bardzo często uprawiana.

Surowiec

Surowcem jest kwitnące ziele lub sam kwiat - Herba vel Flos Violaeodoratae. Surowiec suszy się w temp. 20-40^o C. Z upraw można takżepozyskiwać kłącza fiołka - Rhizoma cum radicibus Violae odoratae, które sąrównież bardzo cenne leczniczo.

Skład chemiczny

Ziele zawiera przede wszystkim alkaloid - violinę, saponiny,olejek eteryczny, flawonoidy, glikozydy fenolowe (pochodne salicyny) i śluzy.

Działanie i zastosowanie

Fiołek wonny działa wykrztuśnie, napotnie, moczopędnie,odkażająco, żółciopędnie i rozkurczowo. Upłynnia zalegający śluz w drogachoddechowych, ułatwiając jego wydalenie.

Przedawkowanie naparu powoduje nudności, wymioty i biegunkę.

Wskazania: nieżyty układu oddechowego, kaszel,przeziębienie, choroby zakaźne, skąpomocz, zaparcia, zaburzenia trawienia.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 4-5 kg - 5,7 ml 6-7 kg - 8,5 ml, 8-9 kg - 11,4 ml, 11-12 kg - 14-15 ml, 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 ml - 50ml, 45-50 kg- 64 ml, 4 razy dz. Napar można posłodzić miodem. Kwiaty i ziele polecamzaparzyć w mleku z miodem.

Syrop kwiatowy z fiołka - Sirupus Violae odoratae: 1 szkl.świeżych mielonych kwiatów fiołkowych zalać 100 ml wódki i 100 ml wody; gotować5 minut pod przykryciem; odstawić na 5 godz. pod przykryciem. Następnie masęroślinną odcedzić od wyciągu. Wyciąg osłodzić miodem lub sokiem owocowym, dodaćnieco soku cytrynowego i wanilii lub cynamonu. Na każde 100 ml wyciągu należyprzeznaczyć 100 ml miodu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 2łyżeczki syropku.

Glistnikjaskółcze ziele - Chelidonium maius (Papaveraceae); (!)

Opis

Roślina wieloletnie dorastająca do 90 cm wys.; łodygawyprostowana, mocna, rozgałęziona, owłosiona; liście pierzastosieczne, dolne -ogonkowe, górne - siedzące, z wierzchu zielone, pokryte srebrnym delikatnymnalotem, od spodu siwe, owłosione; odcinki liści jajowate,nierówno-wrębno-karbowane, u nasady często zbiegające się; ogonki liścioweowłosione; włoski biało-siwe; kwiaty umieszczone na szczytach pędów; płatkikorony żółte; działek kielicha 2, wcześnie odpadające, prawie kuliste; płatkówkorony 4, również koliste, całobrzegie, w górze rozszerzone; owoc - pękającawzdłuż torebka w kształcie strączka; nasiona czarne, na przekroju białe, wsmaku słodkie i jednocześnie gorzkie, opatrzone w białe ciałko - mięsistywyrostek zwabiający mrówki; nasiona glistnika są rozsiewane przez mrówki.Kwitnie od maja do października. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie wlasach, na ich skrajach, w zaroślach, nad brzegami wód, w ogrodach, niekiedywystępuje masowo. Lubi gleby wilgotne i miejsca zaciszne. Przy skaleczeniu roślinawydziela pomarańczowy sok, co jest jej cechą charakterystyczną.

Surowiec

Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia, najlepiej w maju iw czerwcu i suszy w normalnej temperaturze lub w otwartym piekarniku ogrzanymdo temp. 60^o C. Dobrze wysuszone ziele kruszy się, a łodygi łamiąsię z trzaskiem; posiada miły, charakterystyczny zapach i jasno-zielony kolor.Wygodnie też jest suszyć ziele zawieszone na sznurkach, a odgałęzienia wprzewietrzanym mocno po mieszczeniu.

Uwaga ! Ziela pozyskane w sierpniu i we wrześniu jest małowartościowe i bardzo często żółknie podczas suszenia. Ziele ścinać ostrymnożem, tak aby nie uszkodzić korzeni. Zalecany przez niektórych zielarzy zbiórkorzeni powinien być zarzucony. Glistnika mamy coraz mniej, a do celów leczniczychnajwartościowsze jest ziele.

W aptekach iw sklepach zielarskich można kupić ziele /Kawon, Herba Lux/ - Herba Chelidonii(FP II,III,IV i V) – op. 20 i 50 g

Skład chemiczny

Glistnik posiada bardzo bogaty skład chemiczny. Najwięcej ciałczynnych zawierają niedojrzałe owoce - do 2,4% i korzenie - do 4% s.m. (suchejmasy) rośliny; natomiast ziele zawiera około 0,5% co do celów leczniczych wzupełności wystarcza. Substancje zapasowe w komórkach glistnika nie mają postaćskrobi lecz formę glikogenu - charakterystyczne dla tkanek zwierzęcych; dziękitemu glistnik jest rośliną mrozoodporną.

Występujące w glistniku alkaloidy można podzielić na 3 grupy:

1). Pochodne benzofenantrydyny - chelidonina, chelitrydyna,sangwinaryna, chelerytryna.

2). Pochodne protopiny - protopina, alfa- i beta-allokryptopina.

3). Pochodne protoberberyny - stylopina, koptyzyna, berberyna.

Oprócz wyżej wymienionych alkaloidów w zielu występują; sparteina,oksysangwinaryna, chelirubina, chelidamina, metoksy-chelidonina,homochelidonina, korykawina, korykwileina, korykawidyna, kw. chelidonowy, kw.askorbinowy - 150-170 mg/100 g, kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw. bursztynowy,karoten (15 mg), olejek eteryczny ok. 0,01%), flawonoidy, saponiny, garbniki,sole mineralne.

Działanie i zastosowanie

Glistnik jest ziołem niezmiernie cennym, wykazującym silne,szerokie, a zarazem ciekawe działanie farmakologiczne. Jego działanie jestwidoczne i pewne jeśli będzie odpowiednio stosowany.

Jaskółcze ziele działa silnie uspokajająco, nasennie, obniża napięciemięśni gładkich i prążkowanych, zmniejsza ich pobudliwość i hamuje skurcze(widoczne uczucie odprężenia), obniża napięcie mięśni naczyń krwionośnych,powoduje ich rozszerzenie, w tym także wieńcowych, obniża ciśnienie krwi,ułatwia oddychanie, działa przeciwbólowo, przeciwuczuleniowo, znieczulająco,lekko narkotycznie, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwwirusowo,przeciwpierwotniakowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, silnieżółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo; reguluje, azarazem przyśpiesza przemianę materii, reguluje wypróżnienia, odtruwa organizm,wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, reguluje miesiączkowanie,likwiduje zastoje żółci, przez co zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych(niektórzy medycy uważają, iż glistnik ułatwia wydalenie drobnych kamieni izłogów żółciowych oraz piasku i kamieni moczowych; ja również tozaobserwowałem), znosi stan przedmiesiączkowy i bolesne krwawieniamiesiączkowe, poprawia samopoczucie, znosi bóle jajników. Glistnik wywieradziałanie papaweryno- kodeino- i morfinopodobne. Według Aminiewa jaskółczeziele leczy polipowatość jelita grubego i brodawczaki pęcherza moczowego.

Wskazania: kolka żółciowa, wątrobowa, jelitowa, żołądkowa,moczowodowa, nerkowa; bóle trzustki, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci,zapalenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, niedostateczne wydzielanie żółci,niewydolność wątroby, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki,nowotwory, choroba wrzodowa (zdania podzielone; osobiście nie widzę w tymprzypadku chorobowym przeciwwskazań, wręcz przeciwnie), bolesna biegunka,zapalenie żołądka, skurcze odźwiernika, zaparcia, parcie na kał i mocz,skąpomocz, obrzęki, zapalenie nerek, dróg moczowych i przydatków, bolesneoddawanie kału i moczu, bóle nerek, skurcze oskrzeli (utrudnione oddychanie,astma, zadyszka, niemożność złapania tchu), dusznica bolesna, kaszel bolesny,skurcze mięśni i naczyń w kończynach (jednocześnie zażywać Dolomit !), kłucie wsercu, niedotlenienie mięśnia sercowego, nerwica i kołatanie serca, bezsenność,spięcie, zdenerwowanie, lęk, stres, wewnętrzny niepokój, nerwica żołądka ijelit, zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie, zaburzenia miesiączkowania ihormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim związane, bólemiesiączkowe, otyłość, choroby skórne, gruźlica (glistnik zabija pałeczki),choroby alergiczne i zakaźne, reumatyzm, zapalenie płuc, choroby narządówpłciowych (stany zapalne jąder, jajników), stan przedmiesiączkowy, zaburzeniatrawienia, niestrawność.

Przeciwwskazania: ciąża, zaćma, jaskra, zażywanie leków wskład których wchodzi atropina i jej podobne.

Napar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml (max 150 ml); dzieci powyżej 7 r.ż. - zgodnie z wagą ciała: 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg -50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.

Wywar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawićna 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; wkolkach - 1 łyżka.

Intrakt - Intractum Chelidonii: pół szkl. świeżego i mielonegoziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4razy dz. po 10 ml w 50 ml wody; dzieci ważące 25-30 kg - 3 ml, 35-40 kg - 4 ml, 45-50 kg - 6 ml, 3-4 razy dz. w50 ml wody.

Nalewka glistnikowa - Tinctura Chelidonii: pół szkl. suchego zielazalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Doustnie zażywać jak Intrakt.Leczy niektóre oporne zmiany trądzikowe. W tym celu przemywać skórę 3 razy dz.

Wyciąg glicerynowy z glistnika Gliceroextractum Chelidonii: każdąłyżkę pobranego świeżego lub suchego ziela zalać 30 g gliceryny płynnej i 15 mlwódki; wymieszać; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 mlpo rozcieńczeniu z dowolnym sokiem w zaparciach bolesnych, przy kolkach ikamicy moczowej oraz żółciowej. Lek silny w działaniu!

Rp. Mikstura CMLazulenowa

Nalewkaglistnikowa - 10 ml

Nalewkamelisowa - 10 ml

Nalewkaserdecznikowa - 10 ml

Azulan - 5ml

Wymieszać.Zażywać 3-4 razy dz. po 60 kropli.

Wskazania: nerwice narządowe,stres, depresja, lęk, niepokój wewnętrzny, bóle brzucha, napięcieprzedmiesiączkowe, bezsenność, kolki, choroby alergiczne.

Rp.Mieszanka CMLM przeciwalergiczna i uspokajająca

Zieleglistnika - 1 łyżka

Ziele melisy- 1 łyżka

Zieleserdecznika - 1 łyżka

Kwiatrumianku - 1 łyżka

Wymieszać. 2łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odsta»

wić na 20minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci

ważące 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4

razy dz.

Wskazania: alergiczne choroby skóry i ogólne (np.polekowe), podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, nerwice, skurcze mięśnigładkich, zaburzenia trawienne, złe samopoczucie, wewnętrzny niepokój, stres.

Głóg - Crataegus(Rosaceae)

Opis

1. Głóg jednoszyjkowy - Crataegus monogyna - krzew dorastający do 5 m wys. (niekiedy ma postaćdrzewka do 8 mwys.), opatrzony w kolce; liście szeroko- lub odwrotnie jajowate, 3-7-klapowe,głęboko wcięte; kwiaty w podbaldachach; kielich 5-dzielny o rurce zrośniętej zzalążnią; korona złożona z 5 okrągławych, białych lub nieco różowawych płatków;pręcików wiele; słupek 1 jednoszyjkowy; owoc jabłkowaty, jajowaty lub okrągły,czerwony, z 1 pestką. Rośnie w lasach i w zaroślach.

2). Głóg dwuszyjkowy - Crataegus oxyacantha - krzew dorastający do5 m wys.;liście odwrotnie jajowate, 3-5 klapowe; kwiaty w baldachogronach; kielich5-dzielny o rurce zrośniętej z zalążnią; korona złożona z 5 okrągławych,białych lub różowawych płatków; słupek dolny zaopatrzony w 2 szyjki, zrośniętyz dnem kwiatowym; owoc jabłkowaty, okrągławy, ciemnoczerwony. Rośnie w lasach,w zaroślach, często sadzony w polach, na zboczach i na zrębach.

Surowiec

Surowcem jest kwiatostan, liść i owoc - Inflorescentia, Folium etFructus Crataegi (FP T,II,III,IV IV). W aptekach i w sklepach zielarskichsurowce farmakopealne: kwiatostan (Herba Lux, Herbapol, Kawon, Phytopharm) –op. 25 lub 50 g;owoc głogu (Herbapol, Kawon) – op. 50 g; intrakt głogowy Intractum Crataegi (Phytopharm) –płyn we flakonach po 100 g.

Kwiaty zbiera się w I fazie kwitnienia i suszy w temp. do 40^oC. Owoce zrywa się jesienią, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarnikuogrzanym do temp. 80^o C. Liście zbiera się przed lub w czasiekwitnienia i suszy w temp. do 40^o C. Kwiaty i liście można połączyć.

Skład chemiczny

Liście zawierają kw. głogowy = krategusowy, flawony, flawonoidy,garbniki, cholinę i kumaryny.

Kwiaty w swym składzie chemicznym posiadają kw. kawowy, kw.chlorogenowy, hiperozyd, acetylocholinę, cholinę, trojmetyloaminę, cukrowce,puryny, olejek eteryczny, kumaryny i związki glikozydowe.

W owocach można znaleźć wit. C (54 mg/100 g), karoten (300 j.m.),tiaminę (1300 ug), pektyny (1,50%), sole mineralne (1,20%), zw. azotowe(0,80%), flawonoidy, kw. jabłkowy (0,30%), cukier inwertowy (3,80%), kw.ursolowy, kw. oleinowy, kw. krateogolowy, kw. kawowy, sorbitol, adenozynę,guaninę, glikozydy, garbniki, sacharydy, fitochinony, ryboflawinę, niacynę, pirydoksynęi in.

Spośród flawonoidów ważne są: hiperozyd, kwercetyna i witeksyna.

Działanie

Przetwory z głogu tonizują i zwalniają czynność serca, rozszerzająnaczynia wieńcowe (wyciągi alkoholowe !), obniżają ciśnienie krwi, uszczelniająi wzmacniają naczynia krwionośne oraz błony międzykomórkowe, zapobiegając w tensposób powstawaniu wysięków; regulują pracę nerek; działają uspokajająco,rozkurczowo i moczopędnie.

Wskazania: choroba nadciśnieniowa, nadczynnośćtarczycy, częstoskurcz, nerwice serca, nerwobóle, miażdżyca, choroba wieńcowa,zdenerwowanie, bezsenność, stres, kołatanie serca, reumatyzm, obrzęki iwysięki, zaburzenia metabolizmu, skąpomocz.

Napar: 3 łyżki kwiatów, liści lub owoców zalać 2 szkl. wrzącejwody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150-200 ml; dzieciważące; 4-5 kg- 8,5 ml; 10-15 kg- 28,5 ml, 20-25 kg- 57 rai, 30-35kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 3-4 razy dz.

Alkoholatura zimna: pół szkl, świeżych kwiatów i liści lub owocówzalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10ml; dzieci ważące 10-15 kg- 1,5-2 ml, 20-25 kg- 2-3 ml, 30-35 kg- 4 ml, 40-45kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 3-4 razy dz.

Intrakt głogowy - Intractum Crataegi: pół szkl. świeżych liści ikwiatów lub owoców zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować.Zażywać jak alkoholaturę.

Nalewka głogowa - Tinctura Crataegi: pół szkl. suchych kwiatów,liści i kwaitów lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować.Zażywać jak alkoholaturę.

Alkoholmel Crataegi: do 100 ml dowolnego wyciągu alkoholowego wlać100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieciom podawać1-2 łyżeczki płynu. Znakomity środek wzmacniający, przeciwmiażdżycowy ikardiotoniczny.

Miód głogowy - Mel Crataegi: suche owoce lub liście z kwiatamizmielić na drobniutki proszek. Na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10kropli alkoholu lub gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 czubatejłyżeczce.

Rp.Mikstura CAV nasercowa i obniżająca ciśnienie krwi

Nalewka(intrakt) głogowa - 10 ml

Nalewkarutowa lub nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka lubintrakt jemiołowy – 10 ml

Valeriana –nalewka lub intrakt – 10 ml

Miódnaturalny - 1 łyżka

Wymieszać.Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub przed snem 1 łyżkę. Tyle też możnapodawać dzieciom.

Wskazania: nadciśnienie,podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, nerwice, kołatanie serca, chorobyalergiczne i skórne (pomocniczo).

Rp.Mikstura nasercowa, uspokajająca, przeciwcukrzycowa
i obniżająca ciśnienie krwi

Nalewkagłogowa - 10 ml

Nalewkaserdecznikowa - 10 ml

Nalewkakokoryczkowa - 10 ml

Mentowal -krople - 10 ml lub nalewka miętowa – 15 ml

Waleriana -10 ml

Wymieszać.Zażywać 3-4 razy dz, po pół łyżeczki.

Wskazania: zaburzeniatrawienia, nadciśnienie, zawroty głowy, bóle brzucha, wyczerpanie nerwowe,stres, nerwice wegetatywne, bezsenność, kłucie w sercu, osłabienie serca.

Goryczka- Gentiana (Gentianaceae)

Opis

1. Goryczka żółta - Gentiana lutea - roślina wieloletnia o grubympomarszczonym kłączu: łodyga gruba, wzniesiona, do 100 cm wys.; liście duże,szerokoeliptyczne, niebieskawozielone; dolne zwężone w krótki, szeroki ogonek,wyższe obejmujące łodygę sercowatą nasadą; kwiaty skupione w kątach liści i naszczycie łodygi, długoszypułkowe; kielich błonkowaty, jednostronnie wzdłużrozcięty; korona duża, o łatkach lancetowatych, ostrych, gwiazdkowatorozpostartych; kwiaty żółte. Kwitnie od lipca do sierpnia. Występuje wKarpatach Wschodnich. Rośnie na łąkach i w zaroślach.

2}. Goryczka kropkowana - Gentiana punctata - bylina o grubymkłączu; liście dolne krótkoogonkowe, środkowe i górne - siedzące, u nasadyzwężone i zrosłe w krótką pochewkę; kwiaty skupione w kątach najwyższych liścii na szczycie łodygi, siedzące; kielich krótki, dzwonkowaty; korona żółta,brunatno nakrapiana, o 6 łatkach, bez ząbków między nimi.

U nas występuje w Sudetach i w Karpatach.

3. Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea - bylinadorastająca do 100 cmwys.; liście jajowato- lub szeroko-lancetowate, zaostrzone, prawie siedzące lubkrótkoogonkowe, u nasady sercowate, 3-5 wiązkowe; kwiaty po 1-2 w kątach liści;korona szerokodzwonkowato-lejkowata, ciemnobłękitna, ciemno kropkowana. Kwitnieod sierpnia do września. Występuje na Podkarpaciu, w Karpatach i w Sudetachoraz na niżu.

Surowiec

Surowcem jest kłącze i ziele - Rhizoma et, Herba Gentianae, FPI,II,III,IV i V. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić kłącze (to niejest korzeń (!), choć pod taką nazwą surowiec figuruje w FP) - “Radix"Gentianae – op. 25 i 50 g/Herba Lux, Kawon/.

Skład chemiczny

W zielu i w kłączach goryczek znajdują się glikozydy gorczyczne(gencyopikrozyd, amarogentyna), alkaloidy (gencyanina, gencyalutyna), pochodneksantonu (gentyzyna, izogentyzyna), fitosterole, cukrowce, barwnik, sole ikwasy.

Działanie

Surowce pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego,trzustkowego i jelitowego, zwiększają ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego,regulują wypróżnienia, zwiększają apetyt; działają żółciopędnie, wiatropędnie.

Wskazania: brak łaknienia, zaburzenia trawienia,niestrawność, nie=» dostateczne wydzielanie soków trawiennych, zaparcia, zmazynocne, osłabienie, choroby skórne.

Zewnętrznie: rany, stany zapalne skóry i błon śluzowych,potówki, zmiany sączące, łojotok.

Odwar: 2 łyżki korzenia lub ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5min.; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieciważące; 8-9 kg- 8,5 ml, 10-15 kg- 14 ml, 16-20 kg- 21 ml, 25-30 kg- 35 ml, 35-40 kg- 50 ml, 45-50 kg- 64 ml, 55-60 kg- 78-80 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka goryczkowa - Tinctura Gentianae; pół szkl. suchych kłączylub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razydz. po 5-10 ml. Dzieci: 3 r. ż. - 2 ml, 7 r. ż. - 3 ml, 10 r. ż.-4 ml, 15 r. ż.- 7 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.

Rp.Mikstura GA na trawienie

Nalewkagoryczkowa - 10 ml

Nalewka zbylicy posp. lub piołunowa - 10 ml

Wymieszać.Zażywać 2-3 razy dz. po 30-40 kropli.

Wskazania: niedostatecznewydzielanie soków trawiennych, brak apetytu, obfity i (lub) tłusty posiłek,niestrawność (5 ml 3 razy dz.), zaburzenia trawienia, osłabienie.

Rp.Mieszanka GAAC na zaburzenia trawienne i skąpe miesiączki

Ziele lubkłącze goryczki - 1 łyżka

Kłączetataraku - 1 łyżka

Zieleglistnika - 1 łyżka

Liść lubziele bylicy posp., albo piołunu - 1 łyżkę

Wymieszać. 2łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty;

odstawić na20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml.

Wskazania: brak łaknienia,zaburzenia przemiany materii, zaburzenia trawienne, zaparcia, niedostatecznewydzielanie soków trawiennych, skąpe i bolesne, a przy tym nieregularnekrwawienia miesiączkowe, kamica żółciowa, zastoje żółci, niedomoga wątroby,bóle wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, brzucha i jajników, nieżytżołądka, choroby nerek.

Goździkowieckorzenny - Eugenia caryophyllata sive Eugenia aromatica (Myrtaceae)

Opis

Drzewo dorastające do 12 m wys.; liście eliptycznolancetowate, całobrzegie, zwierzchu błyszczące, zimozielone; ulistnienie równoległe; kwiatostanybaldachokształtne; kwiaty złożone z 4-działkowego, czerwonego kielicha,4-płatkowej różowobiałej korony, wielu pręcików i z 1 słupka. Uprawiany naAmboinie, Uliassar, Półwyspie Malajskim, Zanzibarze, Madagaskarze i w Afryce.

Surowiec

Surowcem są kwiaty - Flos Caryophylli, zwane popularnie goździkami.Goździki można rzecz jasna kupić w sklepach spożywczych.

Skład chemiczny

Goździki będące w handlu zawierają ok. 15-20% olejku eterycznego,a w nim eugenol (70-90%), kariofilen i acetyloeugenol. Ponadto w goździkachmożna znaleźć garbniki (10%), żywice (8%),tłuszczowce, woski i kwasyorganiczne, głównie fenolowe.

Działanie

Wyciągi z goździków działają wiatropędnie, silnie przeciwzapalnie,silnie ściągająco, odkażająco, znieczulająco, przeciwbólowe, wykrztuśnie;pobudzają apetyt, zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, trzustkowych ijelitowych oraz żółci, przyśpieszają trawienie.

Wskazania: zaburzenia trawienia, nieżyt jelit iżołądka, niestrawność, biegunka, nieprzyjemny zapach z jamy ustnej pochodzący wrzeczywistości z jelit, w których zachodzą niepożądane procesy rozkładu,nieżyty układu oddechowego, stany zapalne układu trawiennego; cuchnące biegunkiz kolkami.

Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych,pryszcze w okresie miesiączki, nadmierne pocenie się. Nogi nadmiernie pocącesię kąpać w wodzie z dodatkiem nalewki lub odwaru goździkowego.

Pomimo podjętych licznych prób i eksperymentów muszę stwierdzić,że nie leczy trądziku pospolitego.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja.

Napar: 2 łyżki goździków zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci, zależnie od masyciała: 15-20 kg- 21 ml, 25-30 kg- 35 ml, 35-40 kg- 50 ml, 45-50 kg- 64 ml, 3-4 razy dz. Goździki zalecam parzyć w gorącym mleku, który następnienależy osłodzić miodem; taki mleczny napar stosować przy przeziębieniu, kaszlui nieżytach układu oddechowego.

Odwar: 2 łyżki goździków zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut;odstawić na 15 minut; przecedzić. Stosować do kąpieli nóg, do płukania jamyustnej i gardła przy stanach ropnych i zapalnych oraz przy nieprzyjemnymzapachu (przełknąć 2-3 łyki).

Nalewka goździkowa - Tinctura Caryophylli: pół szkl. całychgoździków zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razydz. po 5 ml w 50 ml wody lub mleka z miodem. Stosować też zewnętrznie; poumyciu nóg przetrzeć je nalewką; przemywać skórę twarzy lub stosować dopłukania po rozcieńczeniu - 1 łyżka nalewki + 150 ml wody. Nalewkę wcierać wbolące miejsca przy mięśnio-, nerwo- i stawobólach. Odstrasza owady i roztocze.

Przy oduczaniu się palenia tytoniu, przy stanach zapalnych dziąsełi przy nieprzyjemnej woni z ust żuć 2-3 goździki kilka razy dz.

Olej goździkowy - Oleum Eugeniae caryophylli: pół szkl. goździkówzalać 200 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować dowcierań przeciwbólowych, znieczulających, rozgrzewających i przeciwświądowych(np. przy swędzących wysypkach). Olej goździkowy leczy ukąszenia owadów,odstrasza komary (natrzeć olejem skórę), pchły i pluskwy. Przy przeziębieniach,stanach zapalnych układu oddechowego, chorobach zakaźnych nacierać ciało olejemgoździkowym wymieszanym z olejem rozmarynowym, arcydzięglowym, majerankowym i(lub) palustrowym (czyli z bagna zw.) w proporcji 1:1.

Herbata chińska Camelia sinensis sive Theachinensis (Theaceae)

Opis

Krzew dorastający do 6 m wys.; liście krótkoogonkowe, eliptyczno-lancetowate,zimozielone, skórzaste, brzegiem piłkowane; ulistnienie skrętoległe; kwiatyduże, białe, wonne, osadzone w kątach liści; owoc - torebka.

Istnieje kilka odmian herbaty, np.:

- Herbata assamska (indyjska) - Choisy = Thea assamica, rosnącadziko w Assamie, Burmie i w Indochinach; główne środki uprawy to: Chiny,Japonia, Brazylia, Cejlon i Syjam.

- Herbata kambodżańska.

- Herbata paragwajska - Ilex paraguariensis (mate) - AmerykaPołudniowa.

- Kamelia - Caraelia japonica.

Produkuje się 4 typy herbaty suchej: czarną, zieloną, czerwoną iżółtą. Zabarwienie suchej herbaty zależy od technologii przerobu zerwanychliści, co wpływa też na skład chemiczny, smak i zapach każdego typu.

Herbata zielona to nic innego jak suche, rozdrobnione liście,niekiedy aromatyzowane (rzadko), natomiast herbata czarna, czerwona i żółtazawdzięczają swe właściwości procesowi fermentacji i aromatyzowania.

Surowiec

Wykorzystuje się liść herbaciany - Folium Theae.

Skład chemiczny

W herbacie występują garbniki - 9-30% (galusan l-epikatechiny,epigalokatechina, galusan galokatechiny, l-epikatechina, kw. galusowy),alkaloidy (koffeina - 2%; w 100 ml mocnej herbaty znajduje się ok. 50-100 mgkoffeiny; teofilina, teobromina), sole mineralne (dużo żelaza, manganu, potasu,krzemu, sodu, fluoru, miedzi, jodu, fosforu, wapnia i magnezu), kumaryny(umbeliferon-7-glukozyd), witaminy (C – ok. 100 mg/100 g, tiamina, ryboflawina,fitochinony, pirydoksyna), olejek eteryczny - ok. 0,6%, flawonoidy (kwercetyna,kemferol), ksantyna, hipoksantyna, paraksantyna, metyloksantyna, nekleotydy,nukleoproteidy, barwniki (tearubigina, teaflawina, karotenowce, ksantofile),aminokwasy (kw. glutaminowy, metionina), kw. organiczne (fumarowy, pirogronowy,bursztynowy, szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy), białkowce (gluteliny, albuminy).

Działanie

Napar herbaciany sporządzony z 1 łyżki suszu na 2 szkl. wrzącejwody (parzyć 15 minut; przecedzić; pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml) działamoczopędnie, żółciopędnie; zwiększa wydzielanie śliny i soku żołądkowego, w tymtakże kwasu solnego; likwiduje niestrawność, zaburzenia trawienne, biegunki;ponadto wywiera działanie ściągające, a zarazem przeciwzapalne i odkażające;ogólnie wzmacnia, usuwa zmęczenie, działa tonizująco na układ nerwowy; ułatwiapracę umysłową.

Rp.Mieszanka herbaciana

Herbata - 1łyżka

Kwiat lubziele pierwiosnka - 1 łyżka

Kwiat lubziele wrzosu - 1 łyżka

Suche płatkiróżane - 4 szczypty

Wymieszać izalać 3 szkl. wrzącej wody; parzyć 10-15 minut; przecedzić. Do szklanki wlać100 ml naparu i dopełnić do 200 ml; osłodzić do smaku, najlepiej glukozą,fruktozą lub miodem.

Powyższynapój działa moczopędnie, przeciwzapalnie, wzmacniająco, gasi pragnienie;gorzki - leczy niestrawność i biegunki. Podawać przy chorobach zakaźnych,zaburzeniach trawiennych, nieżytach przewodu pokarmowego i układu oddechowego.Odkaża drogi moczowe. Jest bardzo smaczny i zdrowy.

Hyzoplekarski - Hyssopus officinalis (Labiatae)

Opis

Krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; łodyga w dole zdrewniała,gałęzista, gęsto ulistniona; liście prawie siedzące, lancetowate lubrównowąskolancetowate, tępe, 1-wiązkowe, gruczołowato kropkowane; kwiaty wnibyokółkach, na szczycie skupionych, często w jednostronny pozorny kłos; koronaniebieska lub floletowoniebieska. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślinauprawiana, niekiedy na łąkach zdziczała.

Surowiec

Wykorzystywane jest ziele - Herba Hyssopi, pozyskiwane z uprawylub kupione w sklepie zielarskim.

Skład chemiczny

Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 1% (kamfen, pinen), garbniki– ok. 8%, flawonoidy (diosmina, hysopina), wit. C - 100-170 mg/100 g, kw.oleinowy i ursolowy, karotenoidy i in.

Olejek lotny hyzopowy składa się z pinokamfenu – 30-40%, alfa- ibeta-pinenu, cineolu i kamfenu.

Działanie

Hyzop działa wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo, przeciwzapalnie,przeciwpotnie, przeciwbakteryjnie (wrazliwe są na hyzop, m.in. Escherichiacoli, Staphylococus aureus, Bac. sporogena, Bac. mesenthericum), żółciopędnie,wiatropędnie; odkaża drogi żółciowe, upłynnia zalegającą wydzielinę śluzową wdrogach oddechowych i ułatwia jej usuwanie, zwiększa wydzielanie sokużołądkowego, zwiększa apetyt.

Wskazania: suchy kaszel, zapalenie górnych drógoddechowych, stany zapalne krtani l jamy ustnej, zaburzenia trawienia,biegunka, nadmierna potliwość (zalecam łączyć z szałwią), osłabienie, stanyzapalne przewodu pokarmowego, przeziębienie, choroby zakaźne, stany zapalnedróg żółciowych, zaburzenia w wydzielaniu żółci.

Zewnętrznie: rany, stłuczenia, łojotok, trądzik ropny ibiznowcowy, stany zapalne skóry, ropnie, zapalenie mieszków włosowych.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20min.; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-3 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml; dzieci ważące:15-20 kg- 42 ml, 25-30 kg- 55 ml, 35-40 kg- 75 ml, 45-50 kg-107 ml, 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej.

Nalewka hyzopowa - Tinctura Hyssopi: pół szkl. ziela zalać 400 mlwódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml w 5 mlwody. Dzieciom podawać 5-10 ml nalewki w gorącym mleku osłodzonym miodem.

Olej hyzopowy - Oleum Hyssopi: pół szkl. ziela (suchego lubświeżego) zalać 200 nil gorącego oleju uniwersalnego, sojowego, winogronowegolub słonecznikowego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Przy zaparciachpołączonych z zaburzeniami trawiennymi zażywać 2 łyżki oleju 2-3 razy dz. Jestznakomitą przyprawą do licznych zup, mięs, sosów, ryb i sałatek. Używać go doleczenia ran, ropni, czyraków, stłuczeń i stanów zapalnych oraz do leczniczychwcierań przeciwprzeziębieniowych, przeciwgrypowych i wzmacniających (olejwetrzeć przed pójściem do łóżka w klatkę piersiową, w plecy, w szyję, w brzuchoraz w stopy).

---

Dokument i receptury chronione prawamiautorskimi

Henryk St. Różański

KROSNO 2002